Hræðsluáróður

Það er þess virði að lesa leiðara Morgunblaðsins í dag, 22. febrúar, undir yfirskriftinni „Hræðsluáróður“. Þar kemur í ljós sú afstaða þess sem þar ritar að í reynd hafi engin alþjóðlegur dómstól lögsögu í málum er varðar innistæðutryggingar. Einungis verði, að mati leiðarahöfundar, hægt að sækja mál á grundvelli íslenskra laga fyrir íslenskum dómstólum.

Þetta er í sjálfu sér virðingarvert sjónarmið og endurspeglar ákveðna samkvæmni í röksemdafærslu. Það er óneitanlega mjög hreinleg afstaða að telja mál innistæðutrygginga þannig vaxin að til þess að ætla sér að sækja bætur verði að koma til málarekstur fyrir íslenskum dómstólum ef ætlunin er að sækja bætur samkvæmt lögum um innistæðutryggingar og með vísan til EES- og Evrópuréttar.

Gallinn við þessa röksemdafærslu er hins vegar tvenns konar, í grófum dráttum. Annars vegar hvað varðar málarekstur fyrir íslenskum dómstólum og hins vegar fyrir þeim erlenda dómstól sem mun láta sig málið varða. Bein tenging er síðan þar á milli.

Íslenska leiðin

Þegar til kemur málareksturs fyrir íslenskum dómstólum, fari svo að ICESAVE-lögin verði felld í þjóðaratkvæðagreiðslu, verður þar tekist á um túlkun á EES- og Evrópurétti. Þegar hefur skapast fyrir því fordæmi að íslenskir dómar líti eða leiti til EFTA-dómstólsins um túlkun slíkra ákvæða. Ef fyrir liggur, eða fram kemur, túlkun úr þeirri áttinni sem segir að ríkið verði að hlaupa undir bagga með Tryggingasjóði, má gera ráð fyrir að íslenskur dómstóll muni taka tillit til þess í dómsuppkvaðningu.

Hafa ber í huga að Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) hefur þegar hafið könnun á lögmæti aðgerða íslenskra stjórnvalda varðandi mismunun á innistæðueigendum í kjölfar bankahrunsins. Töluverðar líkur eru á því að niðurstaða ESA verði á þann veg að um mismunun hafi verið að ræða, sbr. formlega áminningu ESA þess efnis. Ábyrgðarlaust er að ganga út frá annarri niðurstöðu í áhættu- og hagsmunamati um staðfestingu ICESAVE-laga. Að sama skapi er líklegra en ekki að EFTA-dómstólinn muni komast að sömu niðurstöðu. En vissulega er hægt að deila um þessar líkur eins og aðrar, rétt eins og þegar keyptur er lottómiði.

Miði er möguleiki, ekki satt?

En þrátt fyrir að EFTA-dómstólinn kæmist á endanum að niðurstöðu sem væri óhagstæð fyrir Ísland, eru jú að sama skapi tölfræðilegar líkur til þess að íslenskur dómstóll ákveði að leiða það hjá sér og dæma Íslandi í vil. Hugsanlega. Aftur er miði möguleiki.

Erlenda leiðin

Hvað sem líður röksemdum Morgunblaðsins um að varnarþing varðandi bætur geti einungis verið á Íslandi liggur fyrir, eins og ofan greinir, að innan EES-samstarfsins er málið þegar í ferli. Verði niðurstaðan sú að íslenska aðferðafræðin varðandi innistæðutryggingar hafi falið í sér mismunun og hafi þannig verið brot á EES- og Evrópurétti verða af því afleiðingar. Það byggir ekki á líkindum, heldur staðreyndum.

Í Morgunblaðsleiðaranum felast í reynd þau skilaboð að Ísland geti látið slíka niðurstöðu sem vind um eyru þjóta. Það er laukrétt. EFTA-dómstóllinn hefur enginn tól til þess að þvinga fram virðingu Íslands fyrir dómum sínum. Eins og gjarnt er um alþjóðasamstarf og framkvæmd alþjóðasamninga byggir það fyrst og fremst á virðingu við gerða samninga og að orð skuli standa. Hluti af alþjóðasamningum er jafnan hvernig leysa eigi úr ágreiningi og varðandi EES- og Evrópurétt er það EFTA-dómstólinn sem er æðsta úrskurðarvald á meðan Ísland er í EES samstarfinu.

Ef Ísland virðir ekki niðurstöðu EFTA-dómstólsins, hvort sem varðar innistæðurtryggingar eða eitthvað annað, er Ísland ekki lengur sannur samstarfsaðili samkvæmt eigin skuldbindingum. Kemur þá til þeirra úrræða sem samnningsaðilum Íslands eru tækar skv. EES samningnum sem, ef þeir kysu að gripa til hennar, á endanum að leiða til þess að hlutar EES samningsins yrðu teknir úr sambandi, líklegast frjáls för fjármagns og fjármálaþjónusta. Það gæti síðan smitast yfir á svið eins og frjáls för fólks því það fer ekki vel saman að mega fara sjálfur en mega ekki taka peningana sína með sér.

Orðsporsáhættan er jafnframt töluverð. Ríki sem orðið er uppvíst að því á alþjóðavettvangi að virða ekki alþjóðlegar skuldbindingar (sérstaklega ef það er ekki stórveldi) fær meðferð og athygli til samræmis við það. Hverfandi líkur eru á því að slíkt ríki verði ofarlega í forgangsröð annarra ríkja varðandi hvers konar milliríkjasamninga, hvort sem er tvíhliða eða marghliða.

Einhver ríki munu líkast til koma fram við okkur á kurteisislegan og diplómatískan hátt, þ.e.a.s. ekki segja beint nei, en ekki má búast við miklum árangri eða erindi sem erfiði. Ríki sem orðið ómerkingur í alþjóðlegu samstarfi með þessum hætti mun einnig eiga erfitt uppdráttar í öðru alþjóðlegu samstarfi, sérstaklega því sem byggir mikið og treystir á fjölhliða samstarf. Í öðru alþjóðlega efnhags- og viðskiptasamstarfi Íslands, t.d. innan OECD og Alþjóðaviðskiptastofnunarinnar (WTO) reiðir Ísland sig á samstarf við önnur ríki varðandi gæslu eigin hagsmuna. Hætt er við að slíkt samstarf yrði torsóttara.

Fá ríki eiga jafn mikið undir vel smurðum alþjóðlegum samskiptum og Ísland. Við erum algerlega háð öðrum þjóðum varðandi aðföng og markaðsaðgang. Við þolum illa skerðingu í þeim efnum. Höfum að sama skapi í huga að jafnvel þó þjóðaratkvæðagreiðsla um ICESAVE leiði af sér höfnun laganna, þá munu himnarnir ekki hrynja strax, heldur verður það hægt og mis-kvalafullt ferli.

Margir vísa til þess að við síðustu höfnun ICESAVE-laga hafi ekki orðið neinar hörmungar. Það er laukrétt. En fyrir því eru líka ákveðnar skýringar. Í fyrsta lagi naut Ísland ákveðnar samúðar og í öðru lagi þá lá fyrir að því er virtist einbeittur vilji stjórnar, stjórnarandstöðu og Forseta til að ljúka málinu með samningum. Það keypti Íslandi ákveðin grið. Því verður líkast til ekki að heilsa nú þar sem allir virðast jú sammála um það, bæði stuðningsmenn og andstæðingar núverandi ICESAVE-laga, að samningaleiðin er fullreynd.

Þetta er mitt kalda mat og eflaust munu einhverjir vilja kalla þetta hræðsluáróður. Kannski þeir hinir sömu og byggja grundvöll heimilisbókhaldsins á því að bráðum skili lottóvinningur sér í hús.

Miði er jú möguleiki...!