Dagpeningasmjörklípa LÍÚ

Eins og við var að búast eru sjómenn og útgerðarmenn ekki sáttir við áætlanir stjórnvalda um að afnema sjómannaafsláttinn í áföngum. Nafni minn Arngrímsson, framkvæmdastjóri LÍÚ, lætur hafa eftir sér að ef sjómannaafslátturinn verði felldur niður sé það "...grundvallaratriði að sjómenn fái sambærilegan skattaafslátt og aðrir launþegar sem njóta skattfrelsis vegna dagpeninga."

Tilgangur dagpeninga er fyrst og fremst til að mæta kostnaði, skilgreindum og óskilgreindum, við fjarveru vegna vinnu. Þess vegna eru þær greiðslur skattfrjálsar þar sem þær, eðli sínu samkvæmt, eru ekki tekjur.

Skattayfirvöld eru hins vegar vel meðvituð um þá freistingu sem dagpeningagreiðslum geta fylgt, t.d. að atvinnuveitendur greiði dagpeninga sem hlunnindi, án þess að raunverulegur kostnaður hafi átt sér stað á móti.

Dagpeningagreiðslur skiptast í tvennt, annars vegar til að mæta kostnaði við gistingu og hins vegar til að mæta öðrum kostnaði, fyrst og fremst fæðiskostnaði.

Dagpeningar vegna gistikostnaðar eiga ekki við um sjómenn þar sem ekki eru þeir rukkaðir fyrir gistingu um borð (spurning hvort Indriði hafi áttað sig á því að hér gæti verið um skattskyld hlunnindi að ræða?).

Dagpeningar vegna annars kostnaðar gætu átt við að hluta, en samkvæmt kjarasamningum sjómanna er fæði nú niðurgreitt að hluta. Ekki er hægt að sjá að annar kostnaður en hluti fæðiskostnaðar eigi við um borð.

(Í stærstu togurum er jafnvel líkamsræktaraðstaða um borð sem ekki er rukkað fyrir. Spurning hvort það teljist ekki skattskyld hlunnindi. Að minnsta kosti er það þannig að við "aðrir launþegar" þurfum að greiða skatt af framlagi vinnuveitanda og verkalýðsfélaga til kostnaðar vegna árskorta á líkamsræktarstöðvum. Indriði?)

Ef sjómannaafslátturinn á sérstakan tilverurétt umfram annað í þeim skattaholskeflum sem nú ganga yfir landsmenn væri nær að halda þeim rökum fram og útskýra, frekar en að henda fram svona smjörklípum.

Ég hefði t.d. haldið það betri rök að benda á þá staðreynd að margir sjómenn muni við áætlaðar staðgreiðslubreytingar greiða mun hærra skatthlutfall en áður, sem væntanlega vegur þyngra í þeirra pyngjum en sjómannaafslátturinn.

Dagpeningar, notkun þeirra og misnotkun er þessu máli ótengt.

Traust og tölur

Ég sé að á forsíðu Morgunblaðsins er sagt frá því, að því er virðist á innsoginu, að ESB vilji að helstu hagstærðum varðandi íslenskan landbúnað verði safnað upp á nýtt.

ESB "...samþykkir ekki þau vinnubrögð að Bændasamtökin eða aðrir þeir sem eiga hagsmuna að gæta sjái um þessa skýrslugerð."

Þó það nú væri.

Án þess að draga sérstaklega í efa heilindi Bændasamtakanna, þá hefur það verið lenska á Íslandi að menn hafa fyrst og fremst haft eftirlit með sjálfum sér. Sannaðist ágætlega í hruninu, en ein ástæða þess var væntanlega sú að bankarnir sjálfir voru yfirleitt megin heimild fyrir því hver staða þeirra var. Þeir útveguðu tölurnar og gögnin og eftirlitsaðilar létu oftast nær duga að kíkja yfir hvort þær stóðust. Dýptinni í greiningunni var, eftir á að hyggja, verulega ábótavant.

Þannig að strax er aðildarumsóknin að ESB farin að hafa jákvæð áhrif – skilar væntanlega betri gagnavinnu með sjálfstæðri staðfestingu.

Hér hefur ESB Ronald Reagan sem fyrirmynd: "Trust, but verify!"

Gjaldþrot til góðs

Í núverandi ástandi er það eina rétta að setja yfirskuldsett fyrirtæki í gjaldþrot. Ef að einingar innan þeirra eru lífvænlegar þarf að tryggja þeim tímabundið líf þar til þær eru seldar á opnum markaði.

Það er engum í hag að halda lífi í yfirskuldsettum fyrirtækjum, og þá sérstaklega ekki neytendum.

Gott dæmi um þetta er 1998 ehf./Hagar. Skuldsetning er sögð um og yfir 50 milljarðar en raunverulegt virði samsteypunnar einungis 10 til 15 milljarðar.

Núverandi “eigendur “ segjast geta haldið áfram rekstri og greitt skuldirnar.

En hver er tilgangurinn? Skuldsetning sem er allt að því fimmföld raunverulegt virði þýðir að “eigendurnir” eru löngu búnir að gefa frá sér alla kröfu á áframhaldandi forræði. Að standa undir slíkri skuldabyrði verður að auki ekki gert á annan hátt en þann að velta þeim kostnaði yfir á viðskiptavini samsteypunnar í gegnum hærra vöruverð en annars þyrfti að vera.

Það er því mun hreinlegra að gera upp reksturinn, afskrifa þær skuldir sem ekki fást staðist og selja það sem eftir er til nýrra rekstraraðila.

Þetta þarf að gera við fleiri fyrirtæki sem svona er statt fyrir. Það yrði til þess að hreinsa út skuldir, en eftir stæðu heilbrigðari rekstrareiningar með eðlilegri skuldabyrði og hugsanlega með töluvert svigrúm til þess að bjóða lægra vöruverð.

Hvað önnur fyrirtæki varðar, sem ekki fóru slíku offari, en þurfa engu að síður á að halda ákveðnum afskriftum, eða leiðrettingu á skuldastöðu er affarasælast að bankastofnanir landsins geri slíkt þannig að skuldum verði breitt í hlutafé. Það hlutafé verði síðan með tíð og tíma boðið til sölu á almennum markaði.

Í þessu á engin atvinnugrein að vera undanskilin. Sérstaklega ætti það að vera markmið að gera þetta gagnvart yfirskuldsettum sjávarútvegsfyrirtækjum. Erlendum skuldunautum slíkra fyrirtækja er bannað að eiga kvóta þannig að þeim yrði nauðugur sá kostur að selja hann sem fyrst.

Hugsanlega má setja slíkt kvótasöluferli í einhvern samráðsbúning með aðkomu ríkisins, þ.a. ríkið tæki þann kvóta yfir og seldi síðan áfram á opnum markaði, eða nýtti með öðrum hætti. Með þessu mætti hugsanlega ná ákveðinni sátt sem gerði innköllun kvóta með fyrningarleið óþarfa.

Stóra gjaldþrotið sem nauðsynlegt er að fara í er síðan Seðlabanki Íslands og skuldastaða ríkis og sveitarfélaga. Í þeim efnum eru ýmsir vegir færir hvað varðar innlendar skuldir. Þar er afskriftaleiðin vel fær og samhliða má í reynd gera upp efnahags- og rekstrarreikninga Seðlabankans og hins opinbera. Einskonar nýtt upphaf.

Augljóst dæmi er hinn stórundarlegi bakreikningur vegna ástarbréfakaupa Seðlbankans síðastliðið haust í miðju hruni, sem, þrátt fyrir að enginn væri kröfuhafinn, var breytt í alvöru skuld ríkisins við Seðlabankann um síðustu áramót.

Vitlaus módel - myndir

Það verður ekki dregið úr því að Seðlabanki Íslands leikur mikilvægt hlutverk í íslensku efnahagslífi. Hvort að það hlutverk er til góðs er hins vegar ekki hægt að fullyrða með góðu móti. Seðlabanki Íslands átti t.d. stóran þátt í því að ýta undir bóluhagkerfi og efnahagslegt fjárhættuspil þar íslenska þjóðin var lögð að veði á undanförnum átta árum.

Skoðum tvær myndir. Sú fyrsta er tekin úr síðustu skýrslu peningamála sem gefin er út af Seðlabankanum. Hún sýnir þróun verðbólgu á liðnum árum:

Hér er svo mynd af vaxtaferli seðlabankans yfir nokkurn veginn sama tímabil:

Vaxtahækkunarferlið sem hófst vorið 2004 átti samkvæmt hinni hefðbundnu kenningu að vinna gegn verðbólgu. Í mjög svo einfaldaðri mynd gengur kenningin út á það að með hækkun vaxta eykst áhugi á sparnaði og þannig dregur úr peningamagni í umferð. Of mikið af peningum í umferð veldur verðbólgu samkvæmt sömu kenningu.

Allt svo sem gott og blessað, nema hvað módelið gerði aldrei nógu vel grein fyrir frjálsu flæði fjármagns og því að hávaxtastefna ýtti undir vaxtamunarviðskipti með íslensku krónuna blessaða. Hreintrúarstefna Seðlabankans varð því beinlínis einn stærsti áhrifavaldurinn í því að ýta undir stjórnlaust innflæði fjármagns sem hvatt var áfram að skammtímagróðavon.

Hin sorglega staðreynd er hins vegar sú að Seðlabankinn er enn rekinn á sömu forsendum og á jafnblindri trú á sömu efnahagsmódelin og áttu stóran þátt í að koma okkur í þennan vanda.

Sanntrúarstefna, hvort heldur er í stjórnmálum eða efnahagsmálum (eða yfirleitt), er stórhættuleg.

Það er nefnilega nauðsynlegt að hafa í huga að öll módel sem varða mannlegt athæfi eru í grunninn vitlaus. Sum módel gefa hins vegar betri innsýn en önnur. Þau geta hins vegar aldrei sagt alla söguna.

Það er löngu komin tími á uppgjör við þá efnahagsstefnu sem Seðlabankinn rekur. Ekki er mikil von til þess þar sem æðstuprestar seðlabankans eru jú innvígðir og innmúraðir fylgismenn þeirrar stefnu.

Og finnst miklu meira gaman að vera í félagsskap með módelum.

Við hin getum hins vegar átt okkur í grámyglu hversdagsleikans.

Dómgreind og hyggindi

Sturla Böðvarsson, fyrrverandi þingmaður og ráðherra Sjálfstæðisflokksins, telur Þorstein Pálsson, fyrrum formann Sjálfstæðisflokksins, skulda sér skýringar á því af hverju Þorsteinn hefur þegið boð um sæti í samninganefnd Íslands um aðild að Evrópusambandinu. Sérstaklega óskar Sturla þessa, samkvæmt pistli hans á pressan.is, þar sem hann hingað til hefur haft trú á dómgreind Þorsteins og hyggindum.

Ekki er mér til efs að Þorsteini mun reynast það létt verk. Sturlu og öðrum sem kunna að velta þessu fyrir sér má hins vegar benda á að ólíkt öðrum forystumönnum Sjálfstæðisflokksins, núverandi og fyrrverandi, hefur Þorsteinn Pálsson verið samkvæmur sjálfum sér um langan tíma hvað varðar afstöðu hans til aðildarumsóknar Íslands að Evrópusambandinu. Hefur hann þar haft langtímahagsmuni þjóðarinnar í öndvegi og sýnt bæði dómgreind og hyggindi.

Afstaða Þorsteins hefur margoft komið fram opinberlega, bæði á opnum fundum og þó sérstaklega í leiðara- og greinaskrifum hans í Fréttablaðinu. Mörg dæmi þess má finna á undanförnum mánuðum. Fara hér nokkur á eftir.

Í nýársleiðara Fréttablaðsins 2. janúar sl. segir Þorsteinn m.a.:

Seðlabankanum mistókst að halda krónunni fljótandi. Bankanum var um megn að rækja lögbundið hlutverk sitt. Að sumu leyti má rekja það til stjórnunarmistaka...

Afleiðingin er þverbrestur í undirstöðum hagkerfisins. Þeirri ákvörðun verður þar af leiðandi ekki slegið á frest að ákveða framtíðargjaldmiðil. Eigi vel að fara er þetta ár þeirrar miklu ákvörðunar hvert stefna ber í þeim efnum.

Nýr gjaldmiðill tengist óhjákvæmilega mati á stöðu Íslands í samfélagi þjóðanna. Spurningin um aðild landsins að Evrópusambandinu hefur þannig tvær hliðar. Annars vegar snýr hún að lausn á brýnni þörf fyrir stöðuga mynt. Hins vegar veit hún að pólitískum álitaefnum í víðu samhengi...

Jafnframt er Evrópusambandið pólitískur félagsskapur. Slíka alþjóðapólitíska kjölfestu hefur Ísland ekki haft í sama mæli og áður eftir að gildi Atlantshafsbandalagsins að því leyti breyttist við lok kaldastríðsins. Á þann veg er þessi ákvörðun léttari en ætla mætti að hún er rökrétt framhald þeirrar stefnu sem í öndverðu var mótuð um stöðu landsins í samfélagi þjóðanna.

Aðildarspurningin er stærsta viðfangsefni þessa árs...

Þann 11. júlí sl. segir í grein Þorsteins:

Nefndarálit stjórnarflokkanna í utanríkisnefnd um Evrópusambandsaðildina er áfangi á langri leið. Að sama skapi eru vonbrigði að ekki skuli hafa tekist breiðari samstaða um svo veigamikið mál. Það felur í sér áform um stöðu Íslands í alþjóðasamfélaginu og lausn á framtíðarstefnu í peningamálum og snýst þar af leiðandi um kjarnann í íslenskri pólitík.

Í sömu grein kemur fram að Þorsteinn er ekki gagnrýnislaus hvað varðar málsmeðferð aðildarumsóknarinnar á Alþingi, en þar segir m.a.:

Í ljósi þess hversu mikilvægt það er fyrir Ísland að aðildarumsókn nái fram að ganga vakna spurningar hvers vegna ríkisstjórnin gekk ekki lengra til að reyna að ná samstöðu. Einkum á það við um mismunandi hugmyndir um stjórnskipulega lokameðferð málsins. Þær snúast um hvort þjóðin á að veita ráðgjöf eða hafa raunverulegt úrslitavald með því að samþykkja eða synja ákvörðun Alþingis.

Í kjölfar samþykktar aðildarumsóknarinnar á Alþingi ritar Þorsteinn eftirfarandi þann 18. júlí síðastliðinn:

Umræðurnar um Evrópusambandsaðildina voru merkilegar fyrir þá sök að lítið fór fyrir efnislegum röksemdafærslum með og á móti aðild...

Allt um það er ánægjulegt að nú liggur fyrir að látið verður reyna á hvort viðræður um aðildarumsóknina leiða til þeirrar niðurstöðu sem meirihluti þjóðarinnar getur fallist á. Með þessari ákvörðun er stigið skref sem líta verður á sem rökrétt framhald af þeirri hugmyndafræði sem lá að baki aðild Íslands að Atlantshafsbandalaginu á sínum tíma.

Bandalagið er hins vegar ekki lengur sá burðarás í samstarfi Evrópuþjóðanna sem það var áður. Utanríkis-pólitísk kjölfesta Íslands hefur veikst að sama skapi. Evrópusambandið er þar af leiðandi eðlilegur og nauðsynlegur vettvangur fyrir Íslendinga til þess tryggja sömu hagsmuni og verja sömu hugsjónir og lengst af hafa ráðið utanríkisstefnunni. Hrun gjaldmiðilsins gerir það svo að verkum að brýnna er en nokkru sinni fyrr að hraða því svo sem nokkur kostur er að launafólk og atvinnufyrirtæki fái samkeppnishæfan gjaldmiðil til að vinna með. Evran er eini raunhæfi kosturinn í því efni.

Staðreynd er að sjávarútvegur og landbúnaður geta ekki vegna náttúrulegra takmarkana staðið undir auknum hagvexti. Önnur atvinnustarfsemi mun ekki gera það heldur nema hún njóti sömu samkeppnisskilyrða og sama stöðugleika og helstu viðskiptaþjóðirnar. Um þetta snýst hagsmunamatið.

Hér er reyndar ástæða til að benda einnig á pistil Þorsteins frá því 8. ágúst síðastliðinn:

Æskilegt væri að meiri rækt yrði lögð við undirstöður utanríkisstefnunnar og ekki síður festu í allri meðferð þeirra mála. Ríkari áherslu þarf að leggja á utanríkispólitískar rannsóknir. Miklu skiptir aukheldur að byggja upp breiðari samstöðu um þessi efni en verið hefur um skeið. Stærri þjóðir en við telja það nauðsynlegt til að styrkja stöðu sína. Íslendingar þurfa rétt eins og aðrir utanríkispólitíska festu.

Fyrstu alvarlegu utanríkispólitísku mistökin sem Íslendingar gerðu eftir lýðveldisstofnun voru samningarnir við Bandaríkin um varnarviðbúnað í ljósi nýrrar stöðu eftir lok kalda stríðsins. Rangt stöðumat leiddi til þess að þráður slitnaði í samskiptum við þá þjóð sem tekið hafði að sér varnir landsins í hálfa öld. Pólitísk staða Íslands veiktist fyrir vikið umfram það sem leiddi af breyttum aðstæðum. Af þessum mistökum má draga lærdóma.

Þann 19. september síðastliðinn ritar Þorsteinn m.a.:

Fyrsta skoðanakönnun eftir umsókn Íslands um aðild að Evrópusambandinu sýnir afgerandi andstöðu þjóðarinnar við þau áform. Hún er um leið til marks um mikla neikvæða sveiflu. Á þessu stigi er erfitt að meta hvort hér eru á ferðinni skammtíma viðbrögð við ríkjandi aðstæðum eða varanleg breyting á viðhorfum...

Við eigum skýr dæmi um hliðstæður úr stjórnmálasögunni. Á hápunktum í landhelgisdeilunum við Breta á sinni tíð jókst þunginn að baki kröfunni um úrsögn úr Atlantshafsbandalaginu og brottför varnarliðsins.

Á þeim tíma voru það fyrst og fremst forystumenn Sjálfstæðisflokksins, bæði í stjórn og stjórnarandstöðu, sem stóðu vörð um þá langtíma hagsmuni þjóðarinnar að eiga aðild að þeim samtökum lýðræðisþjóðanna í Evrópu sem þá voru öflugust. Tilhneiging til þjóðernislegrar einangrunarhyggju brotnaði á þeim öðrum fremur.

Á úrslitastundum í viðræðum um lausn á þeim deilum kom á daginn að það var aðild okkar að þessum samtökum sem veitti Íslandi þann styrk sem á þurfti að halda til að knýja fram ásættanlega niðurstöðu við samningaborðið. Utan samtaka hefði pólitísk staða Íslands verið veikari.

Þann 3. október ritar Þorsteinn m.a. eftirfarandi:

Aðildarspurningin er framtíðarmál fremur en augnabliksmál. Hún hefur þó að einu leyti bein tengsl við endurreisn efnahagslífsins. Stöðugleiki á fjármálamarkaði með frjálsum og haftalausum viðskiptum er borin von með svo lítinn gjaldmiðil sem krónan er...

Enginn stjórnmálaflokkur hefur enn sem komið er kynnt trúverðuga stefnu í peningamálum með íslenskri krónu. Eini sjáanlegi möguleikinn í þeim efnum er evran. Það aukna málefnavægi sem VG fær i kjölfar síðustu atburða veikir baráttuna fyrir samkeppnishæfum gjaldmiðli.

Þá vaknar spurningin: Hvar er miðjan í íslenskri pólitík? Er ekki meirihluti á miðjunni fyrir nauðsynlegri aðhaldspólitík í ríkisfjármálum, brýnum orkunýtingarframkvæmdum, mikilvægi þess að fá samkeppnishæfa mynt og gildi þess að Ísland eigi aðild að öflugustu samtökum Evrópuþjóða?

Og þann tíunda október síðastliðinn ritar hann m.a. þetta:

Af flokksþings- og landsfundaryfirlýsingum stjórnarandstöðuflokkanna að dæma standa þeir efnislega nær Samfylkingunni en VG í peninga- og Evrópumálum. Málflutningur þeirra er þó tvíræðari en svo að unnt sé að fullyrða að svo sé í raun.

Ofantilvitnuð skrif ber vott bæði góðri dómgreind og miklum hyggindum, þeim tveimur mannkostum sem Sturla Böðvarson hefur að eigin sögn ætíð haft mikla trú á í fari Þorsteins Pálssonar. Ákvörðun Þorsteins ætti því frekar að vera Sturlu nokkur hugarró því ekki er við öðru að búast en að dómgreind Þorsteins og hyggindi muni reynast Íslandi og íslendingum vel við samningaborðið í væntanlegum aðildarviðræðum.

Svíþjóð, USA

Það er einkenni Íslands að vera mitt á milli.

Landið er staðsett á mörkum landreks Norður-Ameríku og Evrasíu.

Við sýnum erlendum ferðamönnum stollt littlar gjótur á Þingvöllum sem má klofa þ.a. annar fótur standi í Ameríku en hinn í Evrópu. Ýkjur, en voða gaman.

Landinn stendur á mótum menningarstrauma Ameríku og Evrópu.

Og á Íslandi má finna allt í senn klassíska ameríska skyndibita (jafnvel þó McDonalds sé farinn) og úrvals dæmi um matargerð undir evrópskum áhrifum.

Nýjasta nýtt er svo hvernig Ameríka og Evrópa munu mætast á áður óviðbúin hátt í umsýslu hins opinbera.

Við tökum upp á sama tíma norræna skattastefnu og ameríska velferðarþjónustu.

Upp og niður, allt í senn.

Skrítið.