Ein þjóð – einn lífeyrissjóð?

Í leiðara Fréttablaðsins í morgun fjallar ritstjórinn, Ólafur Stephensen, um íslensku lífeyrissjóðina undir yfirskriftinni "Völd án aðhalds". Þar segir m.a.:

Lífeyrissjóðirnir eru mikilvægur hluti af velferðarkerfinu. Þessi hluti velferðarkerfisins er rekinn af aðilum vinnumarkaðarins í stað þess að vera rekinn af ríkinu, eins og í mörgum öðrum löndum. Íslenzka lífeyriskerfið er að mörgu leyti einstakt og vegna þess að það byggist á sjóðssöfnun en ekki svokölluðu gegnumstreymi eins og lífeyriskerfi margra annarra ríkja eru Íslendingar betur settir í lífeyrismálum en margur og betur í stakk búnir að mæta t.d. öldrun þjóðarinnar.

Hins vegar skortir þennan mikilvæga hluta velferðarkerfisins það lýðræðislega aðhald, sem hinn opinberi hluti hefur. Telji kjósendur að stjórnmálamenn fari ekki nógu vel með það fé, sem fólk greiðir í skatta til ríkisins, geta þeir losað sig við þá og hafa til þess tækifæri á fjögurra ára fresti. Lýðræðið á vettvangi lífeyrissjóðanna er hins vegar afar takmarkað. Fulltrúar atvinnurekenda og verkalýðsforystu skipta þar völdum á milli sín, án raunverulegrar aðkomu hins almenna sjóðfélaga.

Ólafur líkur leiðara sínum með eftirfarandi orðum:

Erlendis fara lífeyrissjóðir iðulega fyrir þeim hluthöfum, sem setja út á ofurlaun stjórnenda og óhóflega áhættu. Engu slíku var fyrir að fara á Íslandi fyrir hrun, enda litu margir stjórnendur lífeyrissjóðanna fremur á stóla sína sem valdauppsprettu en umboð frá sjóðfélögum til að gæta hagsmuna þeirra.

Við þetta má bæta að ýmsir stjórnendur og starfsmenn lífeyrissjóða voru beinlínis virkir þátttakendur í ruglinu og tæpast virðist aðhald eftirlitsaðila með lífeyrissjóðunum hafa verið mikið betra eða skilvirkara en með öðrum fjármálastofnunum. Stór liður í því var annars vegar vanbúið og fáliðað eftirlit, en hins vegar alveg merkilega margir lífeyrissjóðir fyrir ekki fleira fólk. Þeir hlaupa á tugum, allir sem sínar stjórnir, starfslið, fastakostnað, breytilegan kostnað og svo framvegis. Og því miður eru ekki ófá dæmin um lífeyrissjóði sem beinlínis hafa farið á hausinn og tapað öll fé sinna umbjóðenda.

Væri ekki nær að sameina íslensku lífeyrissjóðina í einn öflugan sjóð? Þar með yrði á svipstundu til einn öflugasti lífeyris- og fjárfestingasjóður í Norður Evrópu. Þar með mætti spara verulega rekstrarkostnað, auðvelda eftirlit og hægt að marka slíkum sjóði skýra, en skilvirka fjárfestingastefnu.

T.d. væri hugsanlega að ákveðnu marki hægt að láta sameinaðan lífeyrissjóð landsmanna byggja á fyrirmynd norska olíusjóðsins.

Stjórn stjóðsins mætti skipa bæði fulltrúum ríkisvalds, verkaðlýðsfélaga og atvinnulífs (því auðvitað ætti lífeyrissjóður starfsmanna ríkisins að vera hluti af þessu) og hægt væri auk þess að skipa sjóðnum fjölmennt fulltrúaráð, lýðræðislega kjörið.

Við sameiningu sjóðanna væru þeir gerðir upp tryggingafræðilega, og sérstaklega yrði ríkið að láta til sjóðsins falla aukalega fé vegna uppsafnaðaðra skuldbindinga vegna lífeyrisréttinda ríkisstarfsmanna. En samfara þessum breytingum yrðu lífeyrissréttindi allra landsmanna samræmd samkvæmt þeirri reglu að fá greitt úr sjóðnum í hlutfalli við það sem greitt var inn.

Einnig væri hægt að fela þessum sjóði að sinna grunnlífeyrisstryggingu sem nú er sinnt að mig minnir af Tryggingastofnun.

Það mætti jafnvel gerast enn rótttækari og fella undir slíkan sameinaðan sjóð aðra sjóði á vegum ríkisins, t.d. íbúðalánasjóð. Til þess að styrkja slíkan sjóð til langframa væri hugsandi að öll auðlindagjöld verði látin til hans renna.

Hinn ágæti viðbótarlífeyrissparnaður gæti hins vegar haldið áfram með sama hætti, þ.e. greitt inn á sérstakan lífeyrissparnað hjá fjármálafyrirtæki að eigin vali.