Krónur og Norður-Kórea

Minn ágæti skólabróðir úr Hagaskóla og MR, Gylfi Magnússon, linkaði "af engu sérstöku tilefni" þessa frétt inn á Facebook hjá sér í gær. Segir hún af aftöku yfirmanns fjármála Norður-Kóreu, en það var refsingin sem hann hlaut fyrir að hafa klúðrað upptöku nýs gjaldmiðils í landinu.

Ég gat ekki stillt mig um að skjóta á Gylfa að öðruvísi hefði farið fyrir þjóðverjum og setti í athugasemd tengil á grein um þýska efnahagsundrið og gjaldmiðilsskiptin 1948.

Í kjölfarið á því hófust orðaskipti okkar Gylfa um þýsku leiðina og hvort hún gæti átt við hér, kosti hennar og galla. Með góðfúslegu leyfi Gylfa birti ég megnið hér fyrir neðan, en ég vara við því að þetta er langt, en að mörgu leyti ágætt debat. Kannski eru þarna fróðleiksmolar sem aðrir geta haft gagn og gaman af:

(Hef reynt að leiðrétta sem flestar innsláttarvillur og fjarlægt kumpánleg ávörp okkar Gylfa á hvorn annan.)

Gylfi: "Bráðavandi krónunnar (fyrir utan allan króníska vandann) er að útlendingar eiga of margar krónur sem þeir vilja losna við. Þú leggur í grundvallaratriðum til að þær verði bara gerðar upptækar. Ég er til í að skoða það ef við töpum ...einhvern tíma heimsstyrjöld, stór hluti þjóðarinnar deyr eða örkumlast, minni hlutahópar eru sviptir eigum sínum og síðan sendir í útrýmingarbúðir, framleiðslutæki og innviðir eru meira eða minna sprengd í loft upp og stór hluti íbúðarhúsnæðis sömuleiðis, hungursneyð vofir yfir, landið hertekið, smækkað og því skipt í tvennt."

Friðrik: "Þjóðverjar gerðu þetta líka 1990 þegar þeir tóku yfir Ostmark. 4000 Ostemark fóru á genginu 1:1, en restin á 1:2. Þetta felur ekki í sér endilega upptöku, heldur frekar að færa krónueigur ALLRA nær raunvirði. Eða telur þú að núverandi gengi sé raunhæft án hafta? Tæpast, því þá þyrfti ekki höftin.

Það sem ég "legg til", eða réttara hreyfi við til umræðu, er að hægt er að fara í þetta með öðrum hætti með upptöku nýrrar myntar. Það má fara þýskuleiðina með fyrirfram ákveðnum mis-gengjum, eða það má fara þá leið að taka upp jafnhliða gjaldmiðil, samhliða núverandi og færa raunhagkerfið yfir í hann, þ.e. laun, ný lán, osfrv, en láta verð skuldbindinga ráðast hreinlega af markaði. Það mun þurfa að gera hvort eð er, með einum eða öðrum hætti, þegar að höftin verða afnumin.

Hingað til hef ég ekki heyrt mikið um með hvaða hætti það á að fara fram, öðru vísi en svo að gera það í áföngum, sem þýðir að einhver ætklar að taka að sér að velja sigurvegarana. Þ.e. hverjir fá að fara fyrst úr krónunni, og þá væntanlega á skársta genginu.

Einhvern veginn þurfum við að komast úr þessum vítahring. Þetta er ein leið. Ekki sú eina, en sýndu endilega spilin um hvað þú vildir leggja til. Bottom-line-ið er það að peningarstjórnunarstefnulega eigum við við sama vanda að glíma og þjóðverjar eftir stríð, of margar krónur í umferð í formi peninga og annarra fjárskuldbindinga. Vandi þjóðverja var vissulega mun meiri og af hrikalegri ástæðum, en hagfræðilegi vandinn var í eðli sínu sá sami.

Yfir til þín..."

Gylfi: "Þú misskilur alveg endalok austur-þýska marksins. Það var ekkert gert upptækt eða "fært nær raunvirði". Skiptigengið (sem var ýmist 1:1, 1:2 eða 1:3) var í öllum tilfellum afar hagstætt fyrir þá sem áttu austur-þýsk mörk, raunhæft gengi hefði verið u.þ.b. 1:5. Í þessu fólst því styrkveiting, frá Vestur-Þjóðverjum til Austur-Þjóðverja. Vanhugsað þó því að sá böggull fylgdi skammrifi að laun voru eftir þetta of há austanmegin m.v. framleiðni þar. Íslenska krónan er hins vegar nær örugglega talsvert undir eðlilegu gengi núna sem sést best á því að hagkerfið framleiðir jafnvirði 2-3 milljarða króna af gjaldeyri - nettó - í hverri viku. Það er auðvitað lykilatriði þegar rætt er um afnám haftanna."

Friðrik: "Yfirtaka austur-þýska marksins var vissulega gjafgjörningur Vestur-Þýskalands gagnvart austrinu, en breytir ekki því að beitt var misjöfnu gengi. Austur-þjóðverjum fannst sumum að vísu að sér vegið, en það er önnur saga. Fyrir ónýtan gjaldmiðil er náttúrlega fínt að hafa fengið að skipta á því gengi sem boðið var. Rétt eins og það er óskaplega þægilegt að geta skipt heima á gervigengi Seðlabankans. En eins og við báðir vitum þá er það gengi ekki "sustainable" til lengri tíma. Ef allt væri svona "hönkí-dorí" í gjaldeyrismálum þá þyrfti engin höft. En í stað þess hefur ekkert annað gerst en að höftin er styrkt og efld.

Vissulega er jákvætt að hagkerfið framleiði þetta af gjaldeyri, en það breytir því ekki að skuldbindingar í íslenskum krónum hanga yfir okkur eins og Damóklesarsverð. Heildar innlendar skuldir íslensks banka- og peningakerfis hafa vaxið úr tæpum 500 milljörðum 2001 í næstum 3.500 milljarða undir lok nóvembers síðastliðinn. Í lok árs 2001 var M3 peningamagn (samtala M2 (peningamagn og almenns sparifjár) og bundinna innlána) tæpir 343 milljarðar króna. M4 peningamagn (peningamagn og sparifé (M3) að viðbættri innlendri verðbréfaútgáfu) 392,6 milljarðar. Í lok árs 2007 voru gildin fyrir sömu mælingar peningamagns orðnar 1.230 milljarðar fyrir M3 og tæpir 1.637 milljarðar fyrir M4. Eftir hrun, í lok árs 2009 var staðan þannig að M3 stóð í 1.606 milljörðum. M4 var í lok árs 2008 komið í um 1.943 milljarða, en mér sýnist að sú tala hafi lækkað í um 1.626 milljarða undir lok árs 2009 sem endurspeglar væntanlega afskrift innlendrar verðbréfaeignar í kjölfar hrunsins.

Það eru of miklar skuldbindingar í íslenskum krónum innan okkar peningakerfis, eða það eru a.m.k. mínar áhyggjur. Of miklar til þess að standa undir núverandi gengisskráningu. Aftur, einhvern veginn þurfum við að brjótast út úr þessum vítahring. Hvað leggur þú til minn kæri?"

Gylfi: "Þetta eru háar tölur en minnst af þessu er eitthvað sérstakt vandamál. Það sem flækir afnám haftanna er tvennt, annars vegar krónueignir sem líklegt er að menn (erlendir sem innlendir) vilji skipta í aðra gjaldmiðla þegar höftin eru afnumin og hins vegar krónur sem eru fastar úti og munu streyma heim. Það síðara er raunar mun minna vandamál en hið fyrra. Hið fyrra þarf einfaldlega að leysa með því að afnema höftin í skrefum, hleypa eignum út í skynsamlegri röð og hafa gjaldeyrisforða sem stuðpúða. Það er í grundvallaratriðum ekkert sérstaklega flókið eða óviðráðanlegt. Hve hratt þetta getur gerst fer fyrst og fremst eftir því hve mikið streymi gjaldeyris verður í hina áttina, annars vegar vegna viðskiptajafnaðar og hins vegar vegna fjárfestinga.

Það er allt annað mál að án hafta verður gjaldmiðillinn fyrirsjáanlega hér eftir sem hingað til óstöðugur, bæði gengi og verðlag. Eignaupptaka með nafnbreytingu nú myndi engu breyta um það, a.m.k. ekki til batnaðar."

Friðrik: "Afnám hafta í skrefum er í sjálfu sér ekkert annað en það sem ég er að leggja til, nema með öfugum formerkjum! Þá velur þú einhverja sigurvegara sem fá að fara út á hærra gengi. Þannig mun það ganga koll af kolli, þar til að eftir situr almenningur og fær loks að skipta, en á versta genginu, þar sem ekkert bendir jú til annars en að við afnám hafta muni gengið falla jafnt og þétt. Það er og verður umframeftirspurn eftir gjaldeyri héðan í frá.

Öllu heiðarlegra væri þá að rífa gjaldeyrishaftaplásturinn af og leyfa markaðnum að ráða þessu, en á því er sá galli á gjöf Njarðar að við sitjum jú uppi með verðtryggingu, sem veitir einum hluta hagkerfisins alltaf óeðlilegt skjól. Ef markaðurinn ræður verði gjaldmiðilsins getur enginn kvartað um eignaupptöku. Eignaupptaka er síðan ekki raunveruleg, þar sem hún byggir á því að menn telji núverandi gengi endurspegla raunvirði gjaldmiðilsins. Ef það væri svo þyrfti engin höft. Seðlabankinn viðurkenndi það í reynd með kaupum sínum á krónuskuldbindingunum af Lúx í fyrra á aflandsgengi. Skv. þínum rökum fór þar fram "eignaupptaka"... eða hvað?"

Gylfi: "Gjaldeyrishöft eru í eðli sínu íþyngjandi og að einhverju marki hægt að jafna við eignaupptöku því að krónan er svipt hluta af greiðsluhæfi sínu (þ.e. það er t.d. ekki hægt að nota hana til að kaupa erlend verðbréf). Fyrir almenning á Íslandi er þetta yfirleitt ekki mjög íþyngjandi, það er hægt að nota krónuna óhindrað innanlands og til að kaupa vörur og þjónustu frá útlöndum sem er það sem skiptir íbúa landsins mestu. Fyrir erlenda fjárfesta sem sitja uppi með krónur er þetta mun meira íþyngjandi enda skiptir það greiðsluhæfi sem krónan missir vegna haftanna þá lykilmáli. Þeir sem eiga aflandskrónur eru svo í verstri stöðu því að þær krónur eru til skamms tíma nær algjörlega án greiðsluhæfis - m.a. þess vegna er aflandsgengið mjög lágt og ekki góð vísbending um framtíðargengi krónunnar án hafta.

Á móti kemur síðan að fyrir þá sem eiga krónur, bæði innlenda og erlenda aðila, er akkur í því að það takist að ná stöðugleika á gengið og leysa vandann vegna uppsafnaðra króna sem langar að verða evrur eða dollarar með skipulegum hætti. Það vill enginn þurfa að troðast út um stíflaða neyðarútganga.

Skipulagt afnám haftanna felur í sér að einhverjir fá að fara á undan öðrum en það þarf ekki að vera svo slæmt fyrir þá sem fara síðastir, sérstaklega ekki í ljósi þess að krónan mun nær örugglega styrkjast á næstu árum. Þess vegna m.a. er allt eins víst að sumir þeirra sem fá að fara snemma munu frekar bíða (sem sést nú þegar á því að ekki fer nándar nærri allt það fé úr landi sem má gera það skv. núverandi reglum). Það auðveldar auðvitað afnám haftanna og gerir það allt eins líklegt að hægt sé að afnema þau tiltölulega hratt.

Það er svo allt annað mál að færa má ágæt rök fyrir því að það hefði verið betra að sleppa höftunum alveg, fara í kalda sturtu (ofan á allt annað sem dundi á landanum) haustið 2008. Það hefði verið óþægilegt til skamms tíma en að öllum líkindum gengið tiltölulega hratt yfir. Sú leið var hins vegar ekki farin og úr því sem komið er kemur vart annað til greina en að afnema höftin í nokkrum áföngum."

Friðrik: "Bjartsýni þín er upplífgandi. Vona að þú hafir rétt fyrir þér þar sem ég tel littlar líkur á því að róttækninni verði beitt. Ég því miður er ekki jafn bjartsýnn. Um of finnast mér rökin byggjast á von en vissu - að þetta reddist. En þetta kemur allt í ljós. Vissulega er síðan alltaf auðvelt að vera vitur eftir á. En þakka spjallið. Alltaf gaman að taka þátt í vitrænum umræðum. Svo segja menn að Norður Kórea láti aldrei neitt gott af sér leiða...!"

Svo mörg voru þau orð. Sýnir að meira að segja róttækar hugmyndir er eftir allt saman hægt að ræða á grundvelli staðreynda og án upphrópanna, jafnvel þó menn séu ekki endilega sammála og takist ekki að sannfæra hvorn annan um "hið eina rétta" enda er ekkert svoleiðis til...!