föstudagur, 25. júní 2010

Verðtryggingarvíman

Ísland er eina vestræna markaðshagkerfið þar sem verðtrygging er yfirgnæfandi í lánasamningum. Útfærsla verðtryggingarinnar er einnig einstök, en verðtryggingaráhrif falla ekki samstundis á afborgun lánanna heldur er stærsta hluta þeirra safnað upp á lánið til að milda vaxtaáhrif verðtryggingarinnar. Þetta gerir það að verkum að lántakandinn finnur ekki fyrir fullum áhrifum verðbótaþáttarins í afborgunum frá mánuði til mánaðar. Sem hluti af almennum aðgerðum ríkisins í kjölfar bankahrunsins er búið að búa til sérstaka greiðslujöfnunarvísitölu til þess að milda þessi áhrif enn frekar.

Þetta er hins vegar fjármálaútgáfan deyfandi lyfja. Þó skammtíma áhrifin verði til þess að milda höggið af áhrifum verðbólgunnar, sérstaklega verðbólguskotum, á lántakendur, eru lengri tíma áhrifin þess eðlis að lántakandinn borgar margfaldan vaxtakostnað af upphaflegu láni. Verðbótaþáttur lánsins sem ekki er greiddur samstundis og safnast upp, ber jú líka áfram fulla vexti og verðbætur eins og upphaflegi höfuðstóllinn. En rétt eins og forfallinn eiturlyfjaneytandi er íslenski lántakandinn orðinn háður þessari aðferðafræði til að fela fyrir honum raunverulegan kostnað verðtryggðar lántöku.

Að sama skapi eru íslenskir lánveitendur háðir þessu lánaformi. Í yfir þrjátíu ár hafa fjármagnseigendur íslenskir alist upp við það að lán sem þeir veita á Íslandi séu ætíð tryggð upp í topp. Vaxtatryggð, verðtryggð og ábyrgðartryggð. Hvergi í heiminum hafa fjármagnseigendur og lánveitendur haft önnur eins belti, axlabönd og brynjur á sínu athæfi og hér.

Upptaka verðtryggingar í lok áttunda áratugarins var eflaust eðlilegt viðbragð við því að ná að stemma stigu við verðbólgu og þeirri stöðu sem þá hafði ríkt að lántakendur "græddu" á lánveitendum þar sem verðbólga át upp lánin. Hafa ber í huga að á þeim tíma var hins vegar íslenskt fjármálakerfi allt bundið í viðjar ríkisafskipta og yfirgnæfandi hluti lánakerfisins á forræði ríkisins með beinum eða óbeinum hætti. Vaxtastefnu var einnig ríkisstýrt.

Ekki dugði verðtryggingarstefnan betur en svo að níundi áratugurinn varð óðaverðbólguáratugur, og endist það ástand fram á þann tíunda.

Við þá frelsun sem átti sér stað á íslenskum fyrirtækja- og fjármálamarkaði á tíunda áratugnum fékk hins vegar verðtryggingin að lifa áfram. Innan fjármálakerfisins ólust menn áfram upp við það að lánveiting á Íslandi væri tiltölulega áhættulaus bransi, sérstaklega gagnvart einstaklingum, fjölskyldum og smærri fyrirtækjum. Vextir, verðtrygging og ábyrgðarmannastefna sáu til þess. Fjármálamarkaðurinn var þannig varinn af eðlilegum þáttum frjáls markaðshagkerfisis eins og því að lánveitngar gætu verið raunverulegur áhættubransi.

Fjármagnseigendur voru því að sama skapi háðir deyfilyfjaáhrifum verðtryggingarinnar.

Við þá markaðsvæðingu sem varð á Íslandi á tíunda áratugnum hefði verið eðlilegt að vinda ofan af þessu kerfi verðtryggingar. Í síðasta lagi hefði aftenging verðtryggingarinnar átt að eiga sér stað 2001 við upptöku nýrra laga um sjálfstæði Seðlabanka Íslands og nýrrar peningastefnu hans. Enda varð reyndin sú að m.a. af stórum hluta vegna verðtryggingarinnar varð vaxtastefna Seðlabankans bitlaus í baráttunni við þennslu hagkerfisins frá árunum 2003 til 2008. Hvergi var grófari misnotkunin á þessu kerfi enn einmitt þegar bankarnir komu inn á húsnæðislánamarkaðinn. Þá voru aldeilis jólin, enda beinlínis partur af planinu að ýta hér af stað massífrí eignabólu þar sem hún skilaði sér beint inn í verðbólguna og varð þannig til varanlegrar hækkunar á höfuðstóli lánanna. Verðtryggingin íslenska var þannig mikilvægur hluti af píramídaplotti fjármálakerfisins íslenska sem hér hrundi haustið 2008.

Afleiðingar þessara deyfilyfja áhrifa á hagkerfið má nú berlega sjá í viðbrögðum sumra fjármálafyrirtækja og einstakra ráðamanna við gengisdómi Hæstaréttar. Þeim er gersamlega fyrirmunað að skilja að gengistryggingar"fixið", sem var jú ein önnur útgáfa verðtryggingar, hafi verið tekið af þeim. Og þá HLÝTUR eitthvað annað fix að eiga að koma í staðinn! Því þannig hefur það ALLTAF verið. Lánveitendur og fjármagnseigendur fá alltaf sitt fix í formi verðbóta, vaxta og vaxtavaxta! Það að þeir hafi tekið einhverja raunverulega áhættu er þeim fyrirmunað að skilja.

Að áhættayfirfærslan frá lántakandanum yfir á lánveitandan hafi gerst vegna þess að lánin voru ólögleg er hins vegar sérkennileg, en verður kannski til þess að kenna ákveðna lexíu.

Verðtrygging á ekki að skipa þann sess í nútímahagkerfi og hún gerir á Íslandi og a.m.k. ekki með þeim deyfilyfjaáhrifum og nú er gert. Óbein afleiðing hennar hefur verið að ýta undir fjármálageira sem kunni ekki, og kann ekki enn, að meta raunverulega áhættu, heldur taldi sig, og telur sig enn vera spes og hann eigi að njóta sérstakrar verndar, ef ekki með verðtryggingu, þá gengistryggingu og ef um allt annað þrýtur, með innspýtingu frá ríkinu með peningum skattborgaranna. Það fannst þeim haustið 2008, og greinilega þykir þeim það mörgum enn.

Það þarf að klára afvötnun íslenska fjármálakerfisins og afnám verðtryggingar er hluti af því.

10 ummæli:

  1. Frólegt.
    Kærar þakkir.
    Það er og verður rannsóknarefni hvernig þjóðin lætur bjóða sér slíkt stjórnarfar og hvernig Íslendingum tekst trekk í trekk að velja algjörlega óhæft og hæfileikalaust fólk til forustustarfa.

    Sú staðreynd að lán sem drifu fjármálakerfið áfram í ein níu ár voru ólögleg sýnir það eitt að Ísland er vitleysingahæli.

    SvaraEyða
  2. Algerlega sammála þér. Þess er alltaf gætt að fjármagnseigendur fái sína krónu ríflega til baka án áhættu en lántakendur mega þola það að þeirra króna er undir. Kominn tími til að við almenningur segjum stopp og heimtum að áhættan sé beggja. Kannski þróast hérna þá vandaðri vinnubrögð innan bankanna.Það verður að vera sama krónan sem báðir aðilar leggja undir. Er eðlilegt að verðtryggt lán sem nam 30% af eign eigi allt í einu 50-60%?

    SvaraEyða
  3. Rétt - sem er einmitt ástæða fyrir mikilvægi inngöngu í ESB og upptöku Evrunnar. Fjármagnseigendur þurfa nefnilega sitt. Ef þeir fá ekki sína verðtryggingu, þá krefjast þeir einfaldlega hærri vaxta. Þetta geta þeir gert í skjóli veikrar krónu (sem erlendir aðilar vilja ekki koma nálægt).

    Sama hvað menn reyna að flækja málin, þá er dæmið svona einfalt:


    Íslensk króna = Verðtrygging eða óborganlega háir vextir.

    Evra = Engin verðtrygging og lágir vextir.



    Hvort ætli komi heimilum á Íslandi betur? Af hverju skilja menn þetta ekki?

    SvaraEyða
  4. Alveg rétt hjá þér, fjármálakerfið er bara eiturlyfjafíkill sem þarf í meðferð og það sama má segja um ríkisfjármálin (og hluta af heimilis- og fyrirtækja fjármálunum).

    Verst er að ESB og upptaka Evru leysir þetta ekki því fyrst þarf að taka til og svo ganga í ESB ef það er vilji manna á annað borð.

    SvaraEyða
  5. Góð grein.

    Þetta ber allt að sama brunni, íslenska krónan er ónýt og hefur verið það lengi og verðtryggingin er hækja hennar. Ef krónunni er haldið verður hækjan að fylgja.

    Það þarf nauðsynlega að skipta um mynt og taka upp aðra með traustari bakhjarl. Einhliða upptaka USD er betri lausn en krónan, ef andstaða verður áfram við aðild að ESB. Við þurfum engan seðlabanka til að prenta dollara meðan dollarinn er viðurkenndur sem helsta viðskiptamynt heimsins.

    SvaraEyða
  6. Varðandi það sem hér kom fram í ummælum að afnám verðtrygginar krefjist "óborganlega hárra vaxta":

    Það er rétt að til skamms tíma myndu bankar líklega setja upp "óborganlega háa vexti" á útlán. En þá tæki enginn lán (fyrst vextirnir eru óborganlega háir) fyrst um sinn. Annaðhvort kæmu hér þá á markað aðrir bankar sem sæu hag í að bjóða lægri vexti eða núverandi bankar myndu lækka vextina þannig að þeir hættu að vera "óborganlega háir" og væru bara háir. Þá væri loksins kominn hvati fyrir fjármagnseigendur (m.a. bankana) að vinna á verðbólgunni. Í núverandi kerfi er það í raun bara launamaðurinn sem hefur hag af lágri verðbólgu, og það hefur sýnt sig að kraftar launamanna hafa alls ekki dugað einir sér til að útrýma henni. Næðist að vinna bug á verðbólgunni, fyrst það væri loks orðið hagsmunamál fjármagnseigenda líka, þá "gætu" bankarnir lækkað vextina enn frekar. Við myndum reyndar seint sjá vexti sambærilega þeim sem eru í löndunum í kringum okkur, en örugglega skárri heldur en núverandi vexti+verðtryggingu.

    SvaraEyða
  7. Góð grein hjá þér. Þar sem ég er hagfræðimenntaður þá hef ég mikið pælt í þessum hlutum gegnum tíðina. Það sem mér finnst áhugaverðast varðandi verðtryggingu á Íslandi er hversu háir raunvextirnir eru. Víða erlendis þar sem efnahagur er nokkuð stöðugur er hægt að fá húsnæðislán á kannski 4% óverðtryggðum vöxtum til 25 ára. Verðbólga í þessum löndum er vissulega til staðar, þó hún sé mun minni en á Íslandi. Ekki ósennilegt að lánveitandi sé því að fá 2% raunvexti eða minna.

    Lánveitandi hins vegar tekur alla verðbólguáhættuna, gæti því fengið mun minni raunávöxtun en þessi 2%, jafnvel neikvæða, yfir líftíma lánsins. Maður skyldi ætla að lánveitendur myndu því taka lægri vöxtum ef því fylgdi trygging gegn verðbólguáhættu.

    Á Íslandi eru lánveitendur hins vegar að taka 5% ávöxtun eða meira, ofan á verðtryggingu! Ef allt væri eðlilegt ættu verðtryggðir vextir og ávöxtunarkrafa ekki að vera nema 1-2% eða svo, sbr. röksemdafærslu hér að ofan.

    En helsti gallinn við verðtryggingu er að hún veitir stjórnvöldum ekkert aðhald. Fjármagnseigendur eru salla rólegir þótt verðbólga skjótist upp, þeir fá jú sitt til baka verðtryggt. Í venjulegum hagkerfum væru fjármagnseigendur vel vakandi yfir hagstærðum og stjórnvöld væru undir mun meiri pressu að viðhalda góðu jafnvægi í hagkerfinu. Ekki hér.

    Ég held hins vegar að það sé önnur helsta ástæða fyrir því en sú er þú nefnir að stýrivaxtahækkanir Seðlabankans virkuðu ekki sem skyldi. Þar koma erlendu lánin við sögu. Meðan hægt var að fá lán á mjög lágum vöxtum í erlendri mynt þá skipti ekki máli hvort íslenskir vextir væru 10 eða 20%. Raunar, því hærri sem íslenskir vextir voru, þeim mun kræsilegri voru erlendir vextir, og þeim mun meiri hvati til að taka meira að láni. Stýrivaxtahækkun hafði því þveröfug áhrif en til var ætlast! Þetta skildu ekki forsvarsmenn Seðlabankans, heldur börðu hausinum við steini því módelin þeirra sem þeir trúðu í blindni sagði þeim að þetta ætti að virka. Það gerði það kannski í stórum sjálfbærum hagkerfum, en ekki í svona litlu opnu hagkerfi eins og því Íslenska. En það er önnur saga.

    SvaraEyða
  8. Kærar þakkir fyrir frábæran pistil. Þessi pistill og aths. segja allt sem segja þarf um verðtrygginguna.

    SvaraEyða
  9. Nákvæmlega,
    kv,
    p

    SvaraEyða
  10. http://www.efnahagsraduneyti.is/media/frettir/Verdtrygging_skyrsla_.pdf

    SvaraEyða

Ath: Aðeins meðlimir bloggsins geta birt ummæli.