Á að bjarga Íbúðalánasjóði?

Ég sé haft eftir félagsmálaráðherra að eðlilegt sé að auka eigið fé Íbúðalánasjóðs (ÍLS) í ljósi þess að það er nú komið langt niður fyrir eðlileg mörk. Það stendur víst í einungis þremur prósentum.

En er það eðlilegt?

Þó íbúðalánasjóður sé sjóður í eigu ríkisins má velta því fyrir sér hvort því fylgi sjálfkrafa ríkisábyrgð þegar illa stendur á í rekstri sjóðsins. Að minnsta kosti virðist hvergi tekið fram í lögum um sjóðinn að hann njóti ríkisábyrgðar. En lagalega má eflaust eiga um það ágætis debatt, rétt eins og um Tryggingasjóð innistæðueigenda.

ÍLS er einn stærsti lánaaðili á íslenskum markaði og einnig einn stærsti skuldarinn. Í ljósi þess sem á undan er gengið hér á landi er kannski vert að huga að því hvort að eðlilegt sé að stærsti lánveitandi á húsnæðismarkaði sé á vegum ríkisins og hafi í því skjóli hugsanlega aðgang í skattfé þegar illa árar. Er t.d. eðlilegt að ríkið veiti skilyrðislaust auknu eiginfé í sjóðinn bara sisona?

ÍLS er í eðli sínu fjárfestingabanki og hefur verið frá því að gamla húsnæðislánakerfinu var umbylt snemma á tíunda áratugnum, að mig minnir 1993, og tekið upp húsbréfakerfi. Sjóðurinn sjálfur var síðan stofnaður á grunni Húsnæðisstofnunnar 1998.

Einnig er eflaust rétt að rifja upp að húsbréfakerfið og útgefin íbúðabréf Húsnæðisstofnunnar og ÍLS lögðu m.a. grunninn að útrás íslenska bankakerfisins. Kaupthing t.d. var einna fyrstur innlendra banka til þess að bjóða íslensk íbúðabréf með markvissum hætti á erlendum markaði. Það gekk svo vel að eftirspurn á endanum varð langt umfram framboð sem leiða má líkum að hafi orðið hvati til bankanna að hefja útgáfu eigin íbúðabréfa.

Það má því velta fyrir sér, ef það er svo að ÍLS er í reynd á leið í þrot, eins og eiginfjárstaða hans gefur til kynna, hvort tímabært sé að fara í róttækar umbætur á húsnæðisfjármögnunarkerfi landsins. Að minnsta kosti ætti ekki að teljast sjálfsagt og "eðlilegt" að auka eigið fé sjóðsins án mikillar umræðu um stöðu sjóðsins og fyrirkomulag þessara mála hér á landi.

Þvert á móti gæti þessi staða sjóðsins falið í sér tækifæri til þess að af-ríkisvæða sjóðinn með einhverjum hætti, t.d. með aðkomu lífeyrissjóða og, meira að segja, bankanna og annarra helstu kröfuhafa sjóðsins.

Ef umræður undanfarna mánaða ættu að kenna okkur eitthvað þá er það að ríkisábyrgð á fjármálastofnunum á ekki að vera eitthvað sem afgreitt er í kyrrþey.

Afleiðingalausir annmarkar

Þó megingerendurnir í hruninu hafi verið eigendur bankanna sem "kreistu úr þeim djúsinn" þar til ekkert var eftir er ljóst að pólitíkin og stjórnsýslan bera sína ábyrgð.

Fyrrum forstjóri Fjármálaeftirlitsins hélt uppi vörnum varðandi sinn þátt í sjónvarpinu í gær og gerði það um margt ágætlega. Það var við ofurefli að etja fyrir FME að eiga við bankanna. Nefndarmenn svöruðu því hins vegar til í framhaldi að forstjóri FME væri að þeirra mati fyrst og fremst sekur um vanrækslu vegna þess að í þeim málum þar sem FME þó hafði fundið eitthvað athugavert var gengið fram af "of mikilli linkind", sem aftur sendir þau skilaboð að vægt yrði tekið á brotum.

Þetta verður að taka undir. Það er allt of algengt að hér sé tekið of vægt á brotum og eftirlitsaðilar sýna almennt "of mikla linkind" í því að eiga við brotaaðila, sérstaklega síbrotaaðila.

Einn slíkur síbrotaaðili er ríkið sjálft, ráðuneyti og stofnanir, einkum þegar kemur að mannaráðningum.

Til er embætti sem hefur í mörg ár fengið til sín til umfjöllunar fjölda mála þar sem kvartað er undan opinberri stjórnsýslu, og þá sérstaklega hvernig staðið er að mannaráðningum og skipuní embætti. Þetta embætti er Umboðsmaður Alþingis og vill jú svo skemmtilega til að einn nefndarmanna Rannsóknarnefndar Alþingis er einmitt í leyfi frá störfum sínum sem Umboðsmaður Alþingis.

Umboðsmaður Alþingis hefur fundið að mannaráðningum og embættisveitingum hjá ríkinu í mörgum þeirra tilvika sem til hans hefur verið kvartað. Engu að síður er það svo að lítið lát er á slíkum kvörtunum. Ríkið, þ.e. ráðuneyti og stofnanir, virðast því lítið læra eða taka mark á athugasemdum Umboðsmanns.

Hugsanlega er það einkum Umboðsmanni sjálfum að kenna því svo virðist sem embætti Umboðsmanns sýni ríkinu "mikla linkind" þegar hann gerir athugasemdir, en algengt er að umboðsmaður, í kjölfar þess að hann finnur ýmsa annmarka á mannaráðningum eða embættisveitingum klikki út með eftirfarandi:

"Umboðsmaður taldi ólíklegt að þeir annmarkar sem hefðu verið á meðferð málsins leiddu til ógildingar á umræddri ákvörðun. Þá taldi umboðsmaður ekki tilefni til frekari umfjöllunar um réttaráhrif þessara annmarka. Hann beindi hins vegar þeim tilmælum til viðkomandi ráðuneytis/stofnunnar að það tæki framvegis mið af þeim sjónarmiðum sem rakin væru í álitinu við veitingu opinberra starfa."

Þetta er nú allt og sumt.

Ætti það ekki að vera staðallinn að ef einhverjir annmarkar eru á ráðningarferli í stöður og embættisveitingar á vegum hins opinbera verði að endurtaka ferlið?

Eiginlega algert lágmark?

Sama á við um aðra eftirlitsstofnun á vegum Alþingis, Ríkisendurskoðun, en þar er sama linkindin oft á ferð. Reyndar er það svo að Ríkisendurskoðun er ákveðin vorkunn þar sem hún situr í þeirri ankannalegu stöðu, þegar stofnunin vinnur sérstakar úttektir, að þurfa oft að endurskoða eigin verk. Ríkisendurskoðun, eins og nafnið gefur til kynna, sinnir nefnilega hefðbundinni endurskoðun fyrir velflest ráðuneyti og stofnanir á vegum hins opinbera. Rannsóknir Ríkisendurskoðunar bera þess þar af leiðandi oft merki að vera bæði takmarkaðar og treysta um of á sannsögli og útskýringar þeirra sem verið er að rannsaka. Niðurstöður Ríkisendurskoðunnar verða þ.a.l. oft ekki nógu afgerandi. Síðan verður það á hendi annarra, t.d ráðuneyta, hvort niðurstaða Ríkisendurskoðunar, jafnvel í þeim tilvikum sem hún er afgerandi, hefur einhverjar afleiðingar, aðrar en þær að "...ráðuneytið hefur að svo stöddu beint því til [viðkomandi] stofnunar að taka tillit til niðurstaðna Ríkisendurskoðunar í starfsemi sinni."

Kannski væri nú liður í því að bæta hér stjórnsýslu að þessi mikilvægu eftirlitsembætti löggjafans hætti að sýna "of mikla linkind". Þegar annmarkar finnast á stjórnsýslu, þá hafi það afleiðingar.

[Í nafni gegnsæis skal hér upplýst að sá sem þetta ritar hefur kvartað til Umboðsmanns Alþingis vegna embættisveitinga á vegum hins opinbera]

Pólarisering...

Það er eitt að fylgjast með úr fjarlægð gegnum netið, það er annað að vera á vettvangi.

Eftir að hafa dvalið hér heima á Íslandi síðustu tvær vikur er það helst sem mér hrýs hugur við hvað landið virðist pólariserað, a.m.k. í allri umræðu.

Og sérstaklega er það hryggilegt hvað margir virðast þrífast á þessari pólariseringu og beinlínis ýta undir hana.

Hvar er sáttin og samstaðan? Hvar er framtíðarsýnin? Hvar er baráttugleðin?

Þegar valið skal á milli tveggja kosta, samvinnu og sátta, eða átaka og upphrópanna, velja menn að því er virðist alltaf seinni kostinn.

Skýrslan ætti að verða til þess að byggja undir hið fyrra, en ég óttast að hún verði eldsneyti fyrir hið seinna.

Ég vona að ég hafi rangt fyrir mér.

Ég vona að við getum lært af reynslunni, rifið okkur upp úr sjálfhverfunni og staðið saman um það sem gera þarf.

Haldið áfram að vera ósammála um annað, en virt okkar skoðanaágreining án þess að því fylgi eldur, brennisteinn, fúkyrðaflaumur og landráðabrigsl.

Því þegar öllu er á botninn hvolft þá búum við í landi tækifæra.

Og þetta gæti verið svo miklu, miklu, miklu verra...

Sauðir

Alveg er kostulegt að lesa og heyra það sem haft er eftir þeim annars góða dreng Sindra Sigurgeirssyni, varaþingmanni Framsóknarflokksins og formanni samtaka sauðfjárbænda.

Sindri er mikill andstæðingur aðildar Íslands að ESB, eins og honum sem og öðrum er fullfrjálst.

Sindri hefur hins vegar miklar áhyggjur af því að einhverjum kunni að hugnast sá selskapur, og jafnvel að núverandi andstæðingar aðildar gætu skipt um skoðun eftir að kynna sér málið. Gífuryrtur kallar hann kynnisferðir til ESB, í boði sambandsins, "skipulagðan heilaþvott". Í frétt í Morgunblaðinu í morgun er jafnframt haft eftir formanninum "...að þeir sem hlynntir væru ESB-aðild reyndu að höggva í samstöðu bænda gegn aðild með "heilaþvottarferðum" aðila úr bændastétt til Brussel á vegum ESB."

Þetta er náttúrulega alveg kostulegt viðhorf. Formaðurinn, sem ekki hefur farið í slíka "heilaþvottaferð", byggir málflutning sinn á því sem hann telur sig hafa heyrt og því sem hann heldur...!

Og skilaboð formannsins eru þau að dirfist einhver að hafa aðra skoðun en formaðurinn, þ.e. að vera á móti, þá er verið að "rjúfa samstöðu bænda". Menn eiga ekki að kynna sér málið eða mynda sér sjálfstæða skoðun því formaðurinn hefur talað.

Við sama tilefni notar formaðurinn tækifæri til þess að höggva í framleiðslu á hvítu kjöti sem hann segir nú í boði bankanna.Fullyrðir hann að hvert kíló af hvítu kjöti sé niðurgreitt af bönkunum, sem séu orðnir aðaleigendur helstu kjúklinga- og svínabúa, um 120 krónur á kíló. Þetta skekkir samkeppnisstöðu annarra.

Þetta er laukrétt hjá Sindra. Hvort heldur sem í kjötframleiðslu eða öðrum rekstri er engum til góðs og síst af öllu heilbrigðum viðskiptaháttum og eðlilegri samkeppni að óarðbærum og ósjálfbærum atvinnuvegum sé haldið uppi með banka- eða skattfé.

Kannski formaðurinn hafi það í huga næst þegar hann skrifað undir samning um milljarða styrk ríkisins til sauðfjárræktarinnar!

En sauðfjárbændur, rétt eins og aðrir bændur, og aðrir borgarar þessa lands, eiga endilega að fara í "heilaþvottaferðir" til Brussel. Svo má líka fara á "heilaþvottaferðir" á fundi hjá Heimssýn, Evrópusamtökunum, norskum sauðfjárbændum, Sterkara Íslandi o.s.frv.

Er ekki um að gera fyrir suðfjárbændur og alla aðra að einmitt kynna sér málið vel, frá öllum hliðum, kosti og galla, og komast svo að sjálfstæðri niðurstöðu?

En ekki halda sig við eina skoðun sem vottuð er af formanni félags sem maður óvart tilheyrir.

Hvet ég jafnframt Sindra Sigurgeirsson til að brjóta nú odd af oflæti sínu og fara til Brussel í eina svona "heilaþvottaferð" og í þeirri ferð spyrja fulltrúa ESB hinna erfiðu spurninga um landbúnað og sjávarútveg sem hann hefur "...eftir bændum sem hafi farið í þessar ferðir" að eitthvað fari lítið fyrir.

Ég og Bobby Fischer

Það var að morgni skírdags fyrir sléttum fimm árum síðan, nánar tiltekið þann 24. mars 2005, að ég fór á fætur þokkalega snemma, gerði morgunverkin og keyrði svo af stað til Kaupmannahafnar. Á þessum tíma var ég útsendur starfsmaður utanríkisþjónustunnar í sendiráði Íslands í Kaupmannahöfn.

Tilefni morgunferðarinnar til Kaupmannahafnar var einkar ánægjulegt. Ég var á leiðinni á Rigshospitalet til að sækja mína ástkæru eiginkonu og nýfæddan son okkar hjóna, sem hafði komið í heiminn daginn áður snemma morguns. Fékk reyndar stöðumælasekt sem var tímasett að mig minnir nokkurn veginn á nákvæmlega sama tíma og drengurinn fæddist, en hún var reyndar felld niður þar sem fallist var á þau rök að mildandi ástæður hefðu legið að baki brotinu.

Aksturinn til Köben gekk vel. Ég var mættur á spítalann um klukkan níu og hélt rakleiðis upp á fæðingardeild. Þar var allt að verða klappað og klárt fyrir brottför og gengum við frá syninum í forláta burðarrúm, kvöddum hið ágæta starfsfólk spítalans og héldum heim á leið.

Heima biðu hin börnin þrjú og hundarnir tveir, ásamt nokkrum nánum ættingjum. Miklir fagnaðarfundir og lífið dásamlegt.

En svo varð ég að drífa mig í vinnuna!

Þennan fimmtudag var nefnilega væntanlegur með vél SAS frá Japan annar glænýr íslendingur, Bobby Fischer, á leið sinni frá Tókíóísku tugthúsi til Íslands, með viðkomu í Kaupmannahöfn. Mér höfðu verið gefin þau fyrirmæli frá utanríkisráðuneytinu að taka á móti Fischer í Kaupmannahöfn, tryggja að hann kæmist áfram til Íslands, en jafnframt að reyna að afstýra eftir bestu getu að miklar "uppákomur" yrðu á meðan á dvöl Fischer stæði í Kaupmannahöfn.

En eitthvað hafði Hr. Fischer víst verið með óspektir eftir að hann var látinn laus í Tókíó og leyft að ferðast "heim" og höfðu m.a. birst af því fréttir í helstu fréttamiðlum: "Even minutes after his release in Tokyo, Fischer remained defiant and at one point he unzipped his pants and acted as if he were going to urinate on a wall at the airport."

Þ.a. rúmum klukkutíma eftir að hafa komið heim með rúmlega sólarhringsgamlan soninn og frúna af spítalanum hélt ég til móts við Bobby Fischer.

Á Kaupmannahafnarflugvelli stefndi augljóslega í rífandi stemningu. Fjölmiðla var farið að drífa að og líka ýmsa skákáhugamenn sem vildu gjarnan berja goðið augum. Á sumum var að heyra að vonast var eftir einhverju "stönti" frá karlgarminum. Ég fór því til yfirmanna öryggismála hjá flugvellinum og gekk frá því að við komu vélarinnar frá Tókíó yrðu Fischer og frú sótt beint um borð í vélina og látin sniðganga flugstöðina og fjölmiðla. Sammæltust við um það að engum væri greiði gerður, síst af öllum Fischer, með því að einhver uppákoma yrði á Kastrup. Mín áætlun gekk því út á það að koma Fischer til Kaupmannahafnar gæti farið fram nokkurn veginn í kyrrþey og við komuna tæki ég á móti honum í svokölluðu drottningarhliði á flugvellinum og færi síðan með hann í sendiráðið á meðan beðið yrði eftir tengifluginu til Keflavíkur, en um 6 klukkutímar voru áætlaðir á milli komu hans á Kastrup og brottfarar Flugleiðavélarinnar sem hann átti bókað far með heim. Þessi áætlun var borin undir minn tengilið í utanríkisráðuneytinu heima á Íslandi og samþykkt.

Einn hængur var þó á þessari áætlun og það var sú staðreynd að mættur var til Kaupmannahafnar Sæmundur, vinur Fischers, sem talið var að væri affarasælast að hafa með í för þegar tekið yrði á móti honum. Sæmundur var þá talinn einn af fáum sem náð gat inn fyrir hrjúfan skráp Fischers og róað hann niður. Sjálfsagt var að Sæmundur kæmi með mér í drottningarhliðið að taka á móti Fischer, en sá böggull fylgdi skammrifi að Sæmundi fylgdu blaðamaður og myndatökumaður sem voru að vinna efni fyrir væntanlega heimildarmynd um Fischer. Að höfðu samráði við ráðuneytið var það samþykkt að þeir fengju að fylgjast með móttökunni á Fischer í drottningarhliðinu og gætu þannig fest á filmu þegar Fischer og Sæmundur hittust aftur og féllust í faðma, félagarnir. Einnig var tekið viðtal við Fischer.

Myndatakan var s.s. fyrir heimildarmyndina, ekki fjölmiðla.

Eftir að vélin frá Tókíó var lent sóttu öryggisverðir Fischer og frú um borð og fylgdu þeim beint úr landgangsrana í bíl og keyrðu þau út að drottningarhliði þar sem ég, Sæmundur og tveggja manna heimildarmyndateymið tókum á móti þeim. Fischer var hinn bljúgasti og kátur mjög að vera laus úr prísundinni í Japan. Fagnaðarfundir hans og Sæmundar voru myndaðir í bak og fyrir, allt í þágu heimildarmyndarinnar. Öryggisverðirnir á Kastrup sáu síðan um að koma farangri Fischers til okkar að hliðinu og þar með var allt reiðubúið til brottfarar til sendiráðsins.

Þá fóru skrítnir hlutir að gerast. Þar sem við stóðum við drottningarhliðið birtist allt í einu Páll Magnússon, þá sjónvarpsstjóri Stöðvar 2, og gekk að heimildarmyndateyminu og heilsaði kumpánlega. Skipti þar engum togum að myndbandið með "fagnaðarfundunum" var tekið úr myndatökuvélinni og afhent Páli. Ég gerði við þetta athugasemd, en gat lítið gert. Jafnframt tilkynnti Páll að Fischer og frú stæði nú til boða að fara áfram til Íslands með einkaþotu Baugs í stað þess að fljúga heim með almennu farþegaflugi Icelandair.

Í þessari stöðu varð ég að taka til minna ráða og eftir samráð við utanríkisráðuneytið heima, gerði ég eftirfarandi:

Í fyrsta lagi spurði ég Fischer hvers hann óskaði. Vildi hann fara áfram með áætlunarflugi eða með einkaþotu Baugs? Hann samþykkti einkaþotuboðið.

Í öðru lagi varð úr, í ljósi þess að Stöð 2, með bolabrögðum, voru nú komnir með myndefni af komu Fischers til Kaupmannahafnar, að ég, að höfðu samráði við utanríkisráðuneytið og með leyfi Fischers, stoppaði bílinn minn fyrir utan flugstöðina á Kastrup til að gefa ríkissjónvarpinu einnig tækifæri á að ná hann tali. Viðtal RÚV við Fischer fór þannig fram með Fischer í aftursætinu á bílnum. Það þarf vart að taka fram að fulltrúa Stöðvar 2 á staðnum var ekki skemmt.

Í þriðja lagi var orðið ljóst að vegna þoku á Kastrup gat fína einkaþotan ekki lengur lent þar þ.a. nú varð að fara yfir til Svíþjóðar á flugvöll fyrir utan Malmö, þar sem von var til þess að einkaþotan gæti lent. Að loknu viðtalinu við RÚV var því haldið áleiðis til Svíþjóðar. Í bílnum hjá mér var tveggja manna heimildarmyndateymið, Fischer og frú og Sæmundur. Páll Magnússon og aðrir Stöðvar 2 tengdir voru í öðrum bíl og fylgdu í humátt á eftir.

Á meðan að þessu gekk var ég í stanslausu símasambandi við tengilið minn hjá utanríkisráðuneytinu, í bland við að taka á móti frústreruðum símtölum frá fréttastjóra RÚV sem m.a. líkti einkaþotutilboði Stöðvar 2 við mannrán!

Á leiðinni yfir til Svíþjóðar gafst tækifæri til að spjalla við títtnefndan Bobby Fischer, sem var hinn geðugasti, fróður, kurteis, og, já, skemmtilegur. Baðst mikið forláts á því að ég skyldi vera dreginn út að stússast í kringum hann, sérstaklega þegar hann heyrði af nýfæddum syninum. Kallinn var hreinlega sjarmerandi, allt þar til tal hans leiddi til gyðinga og bandaríkjamanna (en hann var reyndar bandarískur gyðingur) og þá óð á honum með formælingum og svívirðingum sem ekki verða endurtekin hér. Reyndar kom þá líka í ljós að Sæmundur virtist hafa töfratak á Fisher, því í hvert sinn sem Fischer byrjaði að spúa eldi og brennisteini tókst Sæmundi með lagni og háttvísi að ná honum niður.

Með því að fylgja Fischer yfir til Svíþjóðar var ég reyndar kominn út fyrir umdæmisland mitt sem stjórnarerindreki Íslands á erlendri grund, en áfram hélt ég þó þar sem mér þótti ekki stætt á öðru en að klára að fylgja Fischer og frú allt þar til ljóst var að þau væru komin um borð í flugvél sem myndi flytja þau heim. Vegna þokunnar sem nú náði líka til Svíþjóðar var einnig orðið tvísýnt með að einkaþota Baugs gæti lent þar, en eftir allnokkrar tafir hafðist það þó að lokum. Það fór svo á endanum að Fischer og frú tókust á loft frá Svíþjóð og flugu áleiðis "heim" til Íslands. Sjálfur gat ég loks farið heim í faðm fjölskyldunnar. Sirkusinn í kringum Bobby Fischer hélt hins vegar áfram heima þegar einkaþotan lenti í Reykjavík.

En fæðing yngsta sonar míns verður hins vegar ætíð tengd Bobby Fischer. Við hjónin fórum þó ekki að uppástungu sumra félaga minna sem hvöttu til þess að í ljósi þessa ævintýris yrði drengurinn skýrður í höfuðið á Fischer. Allt hefur sín takmörk! Ég er heldur ekki viss um að Bobby Fischer Friðriksson hefði hlotið náð fyrir augum mannanafnanefndar.

Heimildarmyndina um Fischer hef ég ekki ennþá séð, en það stendur til bóta þar sem hún er á dagskrá Ríkisstjónvarpsins annað kvöld.

Eignaauki Indriða

Á blaðsíðu 14 í Morgunblaðinu í dag er frétt sem er skyldulesning fyrir alla sem láta sig skuldavanda heimilanna einhverju varða.

Þar er haft eftir Indriða H. Þorlákssyni, pólitískum aðstoðarmanni fjármálaráðherra, að fyrirhuguð lagabreyting á skattalegri meðhöndlun afskrifta skulda feli í sér skattalækkun. Að óbreyttum lögum verði allar afskriftir lána skattskyldar að fullu.

Ekki skal sú túlkun dregin í efa. Hins vegar er það rökstuðningur Indriða sem hlýtur að vekja athygli. Hann segir “...að afskrift feli í sér eignaauka, sem sé skattskyldur samkvæmt tekjuskattslögum sem nú eru í gildi.”

Í þessari fullyrðingu felast sérkennileg vísindi. Þess munu verða afar fá dæmi að skuldaafskrift fasteigna- og bílalána feli í sér eignaauka. Í flestum tilvikum mun fólk vonandi skulda minna, en það verður engin samsvarandi eignaaukning. Rök Indriða um að hér verði til skattskyldur eignaauki eiga þannig ekki við.

Staðreyndin er nefnilega sú að í velflestum tilfellum þeirra skuldaafskrifta sem eru, eða munu eiga sér stað hjá fjölskyldum þessa lands í kjölfar efnahagshrunsins, er verið að afskrifa í átt að raunvirði undirliggjandi “eignar”.

Ef 40 milljóna skuld af 30 milljóna fasteign er afskrifuð niður í 33 milljónir hefur ekki orðið “eignaauki.” Viðkomandi fasteignar “eigandi” skuldar bara minna, en á ekkert meira.

Kannski er hægt að segja sem svo ef almenn skuldaafskrift færi fram að við slíka aðgerð gæti átt sér stað “eignaauki”. En í þeim tilfellum væri líkast til lítið annað að gerast en ákveðin leiðrétting á þeirri eignaupptöku sem átt hefur sér stað vegna verð- og gengistrygginga lána.

Það er síðan athyglisvert að hafa í huga, eins og einnig er haft eftir Indriða í sömu frétt, að “...samkvæmt núgildandi lögum eru þær skattskyldar að fullu, nema um sé að ræða gjaldþrot eða einhvers konar nauðasamninga.” Stór hluti íslenskra fjölskyldna er í þeirri stöðu að vera tæknilega gjaldþrota. Þjóðin ætti þannig meira og minna að vera í gjaldþrota- og nauðasamningaferli. Almennar afskriftir og önnur úrræði eru til þess að koma í veg fyrir að þess verði þörf, enda réði þjóðfelagið ekki við slíkt ástand.

En skilaboð Indriða eru í reynd þau að það er til lítils að standa í slíku og best að gefast bara upp og fara í nauðasamningaferli. Að gefa allt til þess að koma í veg fyrir slíkt þýðir bara glaðhlakkalegan bakreikning frá Steingrími J. og Indriða.

Forsætisráðherrar hafa nú af minna tilefni kallað sína ráðherra á teppið og fært þeim þau skilaboð að “Svona gera menn ekki!”

Og hvernig í ósköpunum stendur á því, nú þegar fjármálaráðuneytið hefur sýnt þessi spil, að stjórnarandstaðan hefur ekki sett fram sitt eigið frumvarp um hvernig hátta eigi skattalegri meðhöndlun afskrifta lána?

Afskriftir, jafnræði og réttlæti

Kíkjum í heimsókn til þriggja fjölskyldna:

Um mitt ár 2007 eiga þær sitt íbúðarhúsnæði og skulda í þeim jafnmikið, segjum 30 milljónir.

Hlutfall skuldarinnar er hins vegar misjafnt eftir eignunum.

Fjölskylda A skuldar 30 milljónir (íslenskar krónur og verðtryggt) í húsi sem er metið á 37. 5, þ.a.l. er skuldahlutfallið 80%.

Fjölskylda B skuldar 30 milljónir (gengislán, 50/50 japönsk jen og svissneskir frankar) í húsi sem metið er á 50 milljónir, þ.a.l. skuldahlutfallið er 60%.

Fjölskylda C skuldar 30 milljónir (ísk. verðtryggt) í húsi sem metið er á 60 milljónir, þ.a.l. er skuldahlutfallið 50%.

Um áramótin 2009/10 er staðan hjá þeim eftirfarandi, að teknu tilliti til falls á áætluðu virði fasteigna þeirra og verðbólgu- og gengisþróunar.

A skuldar 40 milljónir, en eignin er nú metin á 30.

B skuldar 70 milljónir, en eignin er metin á 37,5.

C skuldar 40 milljónir, en eignin er metin á 45.

Gerum svo ráð fyrir að þessar fjölskyldur séu að öllu leyti sambærilegar. Sömu fjölskyldutekjur og sama eignastaða á miðju ári 2007. 30 milljóna nettóeignastaða. Eignaskiptingin var hins vegar þannig að A var með 7,5 milljónir bundið í fasteign, en 22,5 milljónir á bankabók. B var með 20 milljónir í fasteign, en 10 milljónir á bók. C var með 30 milljónir í fasteign, en ekkert á bók.

Gerum ráð fyrir að ávöxtunin á peningum á bók á þessu þrjátíu mánaða tímabili hafi verið nettó 20%.

A á núna 27 milljónir á bók, B á 12, en C ekki neitt.

Fyrsta aðferð:

Miðað við núverandi úrræði banka og stjórnvalda fá fjölskyldurnar eftirfarandi afgreiðslu á sínum skuldavanda:

A fær afskrifaðar 7 milljónir og þar sem sú afskrift telst líkast til “hófleg” verður ekki um skattgreiðslu að ræða af þessari afskrift. Skuldar nú 33 milljónir.

B fær afskrifaðar 28,75 milljónir, afgangnum beytt í íslenskt verðtryggt lán, en þar sem afskriftin er “’óhófleg” þarf hún að greiða tekjuskatt af líklega helmingi upphæðarinnar, líklega kringum 6 milljónir. Skuldar nú 41,25 milljón í húsinu og skattinum 6 milljónir, samtals 9,75 milljón umfram verðmat fasteignarinnar.

C fær enga afskrift.

Nettó eignastaða þeirra hefur breyst þannig að A á nettóeign upp á 24 milljónir, B á nettóeign upp á 2,25 milljónir og C á nettóeign upp á 5 milljónir. Nettótap þeirra á hruninu er A 6 milljónir, B 27,75 milljónir og C 25 milljónir.

Önnur aðferð:

Ef hins vegar ríkið hefði ekki ákveðið að tryggja allar innistæður, heldur eingöngu miða við lágmarkstryggingu, og gerum ráð fyrir að fyrir hverja fjölskyldu hefði það orðið samtals 10 milljónir, liti dæmið öðru vísi út.

Bætum í reikningsdæmið almennum skuldaafskiftum og, í ljósi mismunandi stöðu verðtryggðra- og gengislána, gefum okkur 25% afskrift annars vegar og 40% afskrift gengislána (og 10 prósent nettóávöxtun sparifjárs frá bankahruni til ársloka 2009).

A skuldar eftir það 30 milljónir í 30 milljóna húseign og á 11 milljónir á bók. Þ.a.l. nettóeignastaða 11 milljónir og nettótap á hruninu 19 milljónir.

B skuldar eftir það 42 milljónir í 37,5 milljóna húseign og á 11 milljónir á bók. Þ.a.l. nettóeignastaða 6,5 millón og nettótap á hruninu 23,5 milljónir.

C skuldar eftir það 30 milljónir í 45 milljóna húseign, nettótap á hruninu 15 milljónir.

Þriðja aðferð:

Allar innistæður voru hins vegar tryggðar, þ.a. ef við miðum eingöngu við almennar afskriftir en óbreytta niðurstöðu á bankabók eins og í fyrsta dæminu er niðurstaðan eftirfarandi:

A skuldar 30 milljónir í 30 milljóna húseign og á 27 milljónir á bók. Nettóeignastaða er 27 milljónir og nettótap á hruninu 3 milljónir.

B skuldar 42 milljónir í 37,5 milljóna húseign og á 12 milljónir á bók. Nettóeignastaða er 7,5 milljónir, sem getur enn lækkað um einhverjar milljónir vegna “óhóflegra” afskrifta. Nettótap á hruninu er þanni á bilinu 22,5 til 29 milljónir.

C skuldar 30 milljónir í 45 milljón krona húseign. Nettóeignastaða er 15 milljónir og nettótap á hruninu 15 milljónir.

--------------------------

Kíkjum nú í heimsókn til annarra þriggja fjölskyldna. Fjölskylda A er ung, fyrirvinnurnar um 35 ára og þ.a.l. ekki búnar að vinna sér upp neinn sparnað umfram nettóeignina í húsinu. Höfuð fjölskyldu B eru rúmlega fimmtug og ákváðu að leyfa sér stærra hús til að hýsa unglingana og hafa meira pláss. Fjölskylda C eru komin yfir sjötugt, eiga hús á ágætum stað sem skýrir að hluta til hærra verð, voru ekki búin að ná að minnka við sig og bættu í lánum fyrir viðhaldi. Eignamunur á milli þessara fjölskyldna þ.a.l. eðlilegur og beinlínis æskilegur, en hann var allur bundinn í fasteign. Ekki er um að ræða verulegan sparnað á bók, en fasteignirnar eru sambærilegar við fjölskyldur A, B og C hér á undan.

Beitum á þau annars vegar þeim úrræðum sem bankar og stjórnvöld standa fyrir, að metöldum áætluðum skattlagningum á “óhóflegar” skuldaafskriftir.

A skuldar eftir afskrift 33 millur af 30 milljóna eign. Eignastaða farin úr 7,5 milljónum í plús í 3 milljónir í mínus, eiginfjársveifla neikvæð upp á 10,5 milljónir.

B skuldar eftir afskrift 41,25 millur í 37,5 milljóna eign. Eignastaðan farin úr 20 milljónum í plús í 3,75 í mínus, eiginfjársveifla neikvæð upp á 23,75 milljónir, og tæpar þrjátíu milljónir verði afskriftin skattlögð.

C fær enga afskrift og neikvæð eiginfjársveifla er því 25 milljónir.

Með hins vegar jafnri 25 % afskrift verðtryggra skulda og 40% afskrift gengiskulda verður niðurstaðan eftirfarandi:

Nettóskuldastaða A er 0, eiginfjársveifla neikvæð um 10 milljónir.

Nettóskuldastaða B er 4,5 milljónir, eiginfjárssveiflan neikvæð um 24,5 milljónir. Með skattlagningu afskriftar gæti skuldin orðið yfir 10 milljónir og eiginfjársveiflan neikvæð um og yfir 30 milljónir.

Nettóstaða C er 15 milljónir í plús, en eiginfjársveiflan engu að síður neiðkvæð um 15 milljónir.

Hvað segir þetta okkur?

Niðurstöðurnar sem ég dreg af þessu eru aðallega þessar:

• Almenn hlutfallslega jöfn skuldaniðurfelling tryggir skársta jafnræði og sanngirni.
• Þau sem tóku gengislán eru í mestri hættu að koma illa út úr hvort heldur sem 110% reglu eða almennri skuldaafskrift þar sem “tölulega” eru mestar líkur á að þeirra afskriftir teljist fram úr “hófi” og sæti þ.a.l. skattlagningu ofan á það tap sem þau þegar hafa orðið fyrir.
• Engin aðferð tryggir hins vegar fullkomið jafnræði.
• Almenn afskrift, án skattlagningar, mun hins vegar án efa leysa vanda flestra heimila. Dregur þ.a.l. verulega úr þörf á endalausum sérlausnum og sértækum aðgerðum. Þeirra verður engu að síður án efa þörf fyrir einhverja.
• Afleiðingar hrunsins fyrir skuldara þessa lands eru svo hörmulegar að sama hvaða aðferð verður beitt við skuldaafskriftir einstaklinga á fasteigna- og bílalánum er hæpið að nokkur “græði” á afskrift. Fyrirætlanir um skattlagningu þeirra afskrifta eru því stórfurðulegar.
• Trygging á öllum innistæðum í bönkum innanlands án hámarks er og verður aðgerð sem orkar verulega tvímælis, svo ekki sé meira sagt. Í því fólst stórkostleg mismunun á meðhöndlun eigna eignafólks, og allt í boði skattgreiðenda.

Law of Unintended Consequences

Nú þegar þjóðaratkvæðagreiðslan er um garð gengin er ekki úr vegi að velta fyrir sér öðrum áhrifum hennar en beinlínis þeim að hafna nýjum Icesave lögum staðfestingar – “The Law of Unintended Consequences”.

Forseti lýðveldisins er orðin áhrifamesti stjórnmálamaður landsins. Líkast til getur hann nú óhikað setið eins mörg kjörtímabil og honum sjálfum sýnist, en fyrir rétt rúmum tveimur mánuðum var hann nánast “lame duck” í embætti.

Sami Forseti, og núverandi ritstjóri Morgunblaðsins, urðu í fyrsta sinn í sögunni pólitískir samherjar.

Sjálfstæðisflokkurinn gerðist óvænt helsti talsflokkur beins lýðræðis og kúventi í afstöðu sinni til valds Forseta til þess að hafna lögum staðfestingar.

Formenn Samfylkingar og Vinstri Grænna lýstu beint lýðræði “marklaust”.

Vinstri hreyfingin - Grænt framboð, reyndist ekki vera hreyfing, heldur "pólariseraður" flokkur þar sem fram fer klassísk pólitísk valdabarátta fylkinga innan hans.

Formaður Framsóknarflokksins, stofnaðili InDefense, og harðasti baráttumaður gegn Icesave á þingi, virðist ekki enn njóta þess í persónulegu fylgi, né virðist það efla fylgi flokksins í skoðannakönnunum. Nú þarf að vanda næstu skref, Sigmundur. Er líf eftir Icesave?

Dómsdagsfréttamenn í stjórnmálum reynast líkast til naktir, rétt eins og keisari H. C. Andersen. Í stað alþjóðapólitískrar einangrunnar hefur samúð með með íslenskum málstað erlendis frekar aukist en hitt. Alþjóðlegar áhyggjur af einangrun Íslands hefur breyst í áhyggjur af áhrifum íslenska nei-sins á almenning í öðrum löndum.

InDefense hefur líklegast sýnt og sannað að til þess að “fjöldahreyfing” nái árangri þarf hún að vera skipulögð af miðaldra karlmönnum í jakkafötum, en ekki ungu hugsjónafólki með kassagítar.

Og langt er í að öll kurl komist til grafar í ófyrirséðum afleiðingum þjóðaratkvæðagreiðslunnar.

Sjálfum myndi mér hugnast mest að íslenskir stjórnmálamenn tækju sér orð Torbjörn Egner til fyrirmyndar: “Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir...”

ICESAVE og sjálfsmorðssprengjuárás dagsins

Hér í Kabúl eru föstudagar hinir eiginlegu sunnudagar. Eini dagur vikunnar sem maður leyfir sér að kúra aðeins lengur – kannski alveg til níu – áður en að farið er á kontórinn.

Í morgun fór það nú hins vegar þannig að klukkan 06:40 að staðartíma sprengdi fyrsti sjálfsmorðssprengjuárásarmaður dagsins sig í loft upp og var sprengingin nógu öflug til að skekja gámablokkina þar sem ég gisti sæmilega hraustlega. Eins og vænn Suðurlandsskjálfti. Í kjölfarið heyrðist skothríð, bæði úr vélbyssum og skammbyssum, og stuttu síðar minni sprengingar.

Þar með var ljóst að ekki yrði kúrt mikið meira í dag.

Klæddur og kominn á ról, með skothelda vestið og hjálminn í seilingarfjarlægð, var lítið annað að gera en að kíkja á netfréttir dagsins. Enn og aftur er aðalfréttin á Íslandi tengd sögunni endalausu um ICESAVE. Ekki tókst samninganefndum Íslands, Bretlands og Hollands að ná nýrri lendingu, þrátt fyrir sýnilegan vilja allra aðila til að nálgast hverjir aðra í kaupum og kjörum.

Það sem er athyglisvert er að það ágæta skilyrði breta og hollendinga fyrir frekari viðræðum að stjórn og stjórnarandstaða kæmu sér saman um markmið og leiðir og kæmu sameinuð til viðræðna hefur í reynd gert það að verkum að styrkja samningsstöðu Íslands á sama tíma og bresk og hollensk stjórnvöld hafa tapað trausti, trúverðugleika og lögmæti hvað varðar þeirra samningsstöðu. Hollenska stjórnin er fallin, sú breska á barmi taugaáfalls og kosningar í báðum löndunum innan næstu fimm mánaða.

“Delegitimised” er enska orðið yfir gagnaðila Íslands í samningaviðræðum um ICESAVE.

Hvað er þá hægt í stöðunni? Ekkert virðist ætla að koma í veg fyrir þjóðaratkvæðagreiðslu um fyrirliggjandi ICESAVE-samninga þann 6. mars næstkomandi þar sem niðurstaðan liggur nokkuð ljóslega fyrir.

Vandinn er hins vegar sá að í kjölfar þjóðaratkvæðagreiðslunnar verði gegn Íslandi spunninn sá lygavefur að ekki standi til að bæta bretum og hollendingum tapið – að við verðum útmáluð sem þjófar og svindlarar sem neiti að gangast við skuldbindingum sínum. Sumum kann að þykja það í lagi, en ef hægt er að koma í veg fyrir slíkt er það þess virði að reyna.

Leyfi ég mér því að gera það að tillögu minni að það samningstilboð sem íslenska sendinefndin lagði fyrir okkar ágætu gagnaðila verði tilkynnt þeirra stjórnvöldum einhliða sem uppgjörsleið vegna skulda Innistæðustryggingasjóðs gagnvart bresku og hollensku systurstofnunum sínum vegna ICESAVE.

Hluti af þeirri leið geri ég ráð fyrir að verði að fela í sér tafalausa yfirtöku Innistæðutryggingasjóðs á þrotabúi Landsbankans (jafnvel með sérstakri lagasetningu) enda liggur fyrir að ekki mun nást upp í aðrar kröfur en þær forgangskröfur sem tengjast innistæðutryggingum. Þeim 200 milljörðum sem þegar liggja inni á bók í breska seðlabankanum og tilheyra formlega þrotabúi Landsbankans verði einnig þegar í stað ráðstafað til bresku og hollensku innistæðutryggingasjóðanna.

Ef aðrir kröfuhafar vilja fara í mál, þá verður það svo að vera.

Einhliða lausn gæti haft þann kost í fyrsta lagi að sýna fram á að ekki standi annað til en að Bretland og Holland fái sitt tjón bætt. Einnig mun að það þýða að frumkvæðið að lausn málsins hefur verið tekið frá þeim – það verður þeirra að sýna fram á að það sem Ísland hafi boðið sé ósanngjarnt og óeðlilegt.

Mælist ég til að þetta verði gert með einhliða yfirlýsingu strax að lokinni talningu atkvæða í væntanlegri þjóðaratkvæðagreiðslu og niðurstaða er ljós – annars vegar með fréttatilkynningu til allra helstu fjölmiðla erlendis, sérstaklega í Bretlandi og Hollandi, og hins vegar með diplómatískri nótu til núverandi stjórnvalda beggja landanna, með afriti til allra annarra landa og alþjóðastofnanna er málið varðar.

Til að flýta fyrir eru hér fyrir neðan drög að nótunni:

The Government of the Republic of Iceland presents its compliments to the Government of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland and the Government of the Kingdom of the Netherlands and has the honour to inform of the Government of the Republic of Iceland intent to ensure repayment by the Deposit Guarantee Fund of Iceland to its British and Dutch counterpart per the following, pending other arrangements mutually agreed by all parties:

[Hér fylli samninganefndin í eyðurnar í samræmið við það tilboð sem lagt var fram á fundunum.]

The Government of the Republic of Iceland avails itself of this opportunity to renew to the Government of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland and the Government of the Kingdom of the Netherlands the assurances of its highest consideration.

Klassísk diplómasía í fyllstu kurteisi nýtt til að kynna einhliða niðurstöðu þar til önnur niðurstaða er fengin í samningum aðila. Boltinn yrði hjá viðsemjendum okkar um framhaldið, en við stæðum þó að minnsta kosti frammi fyrir umheiminum ekki sem vanskilaskríll, heldur þvert á móti, þjóð sem vill standa við sínar skuldbindingar innan eðlilegra marka – hvorki meira, né minna.

Eða hefði ég kannski bara átt að reyna að kúra aðeins lengur, þrátt fyrir allt?

ESB og umpólun Gunnars Braga

Á síðasta flokksþingi Framsóknarflokksins, fyrir rétt rúmu ári síðan, var Gunnar Bragi Sveinsson, nú þingmaður flokksins fyrir Norðvesturkjördæmi, lykilmaður í því að þar var samþykkt ályktun um umsókn um aðild Íslands að Evrópusambandinu.

Á framboðsfundum flokksins í aðdraganda póstkosningar talaði Gunnar Bragi um nauðsyn aðildarumsóknar því íslendingar þyrftu að sjá hvað fælist í aðild og hvernig hugsanlegur aðildar samningur myndi líta út. "Ég vil sjá hvað er í pakkanum" var inntak þess sem Gunnar Bragi sagði á þeim tíma.

Að vísu kom alltaf fram hjá þingmanninum að sjálfur væri hann ekki hrifinn af þeim félagskap, en að hann myndi kveða upp sinn lokadóm varðandi afstöðu til aðildar þegar niðurstaða samningaviðræðna lægju fyrir.

Í þessu samhengi er einnig rétt að geta þess að í ályktun Framsóknarflokksins voru sett fram skilyrði til viðmiðunar um endanlega afstöðu til aðildar. Skilyrði sem endurspegluð voru að fullu í afgreiðslu þingsályktunartillögu um aðildarumsókn.

Gunnar Bragi studdi þó ekki þá tillögu. Gaf hann sínar skýringar á því á þingi hví hann gekk með þeim hætti fram gegn ályktun eigin flokksþings og nokku ljóst að umpólun þingmannsins í þessu stóra máli var hafin.

Í dag gengur Gunnar Bragi þó skrefinu lengra í grein í Morgunblaðinu sem vísast er ætlað að ýfa fjaðrir Vinstri Grænna vegna aðildarumsókn að Evrópusambandinu. Nefnir hann stuðning Vinstri Grænna við aðildarumsókn að ESB sem dæmi um umpólun þeirra í flestum málum.

Lokamálsgrein Gunnars Braga hefst hins vegar á þessum orðum: "Framundan eru mikilvægir tímar þar sem stöðva verður aðildarumsóknina [að ESB]..."

Frá því að styðja aðildarumsókn og vilja sjá hvað er í pakkanum, til þess að greiða atkæði gegn aðildarumsókn vegna þess að ekki var allt tengt þingsályktunni þingmanninum að skapi, yfir í það að vilja hreinlega stöðva ferli sem þegar er hafið og samþykkt af meirihluta þingsins er athyglisverð þróun.

Hvar er nú virðingin fyrir þingræðinu? Hún virðist hafa týnst í umpólun þingmannsins, a.m.k. í þessu máli.

En aðallega leikur mér hugur að vita, í ljósi þess að hér skrifar þingflokksformaður Framsóknarflokksins, hvort þetta sjónarmið endurspegli nýja stefnu þingflokksins varðandi aðildarviðræður Íslands og Evrópusambandsins.