Vandaveltu-leiðin

Tillaga Jóns Steinssonar og Gauta B. Eggertssonar í Morgunblaðinu í morgun er ágætis innlegg í þá umræðu hvernig eigi að leysa skuldavanda heimilanna. Hún er þó langt í frá gallalaus.

Einn stór galli við þessa tillögu er að hún í reynd leysir engan vanda heldur er honum frestað. Lagt er upp með reiknikúnst sem byggir á því að afborganir miðist við greiðslugetu sem hljómar ágætlega. Þetta á að virka þannig að skuldari greiði ákveðna prósentu af ráðstöfunartekjum í hítina, en það sem upp á vantar, miðað við það sem hefði átt að greiða í hefðbundnum afborgunum, færist aftur fyrir.

Þetta er í sjálfu sér lítið annað hlutafrysting lána og lánalenging, en núna með því sem á víst að verða grípandi söluheiti: LÍN-leiðin.

LÍN-leiðin er ágæt svo langt sem hún nær, en hún hefur t.d. gert það að verkum að námslánaskuldirnar gera lítið annað en að vaxa og vaxa. Sjálfur þekki ég dæmi um námslán hjá meðaltekjumanneskju sem stóð í 9,2 milljónum við árslok 2007, en var komið í 10,7 milljónir í árslok 2008. Hækkun á einu ári upp á eina og hálfa milljón takk fyrir. Samt eru vextir umfram verðtryggingu á námslánum smámunir samanborið við þá vexti sem eru á húsnæðislánum.

Margfeldisáhrifin sem verða við þessa aðferðafræði ef henni verður beitt á almenn lán í því verðtryggingar og hávaxtaumhverfi sem við búum í eiga eftir að gera það að verkum að innan fárra ára verða skuldir heimilanna orðnar ógnvekjandi.

Að vísu mun það tæknilega ekki skipta máli svona rétt á meðan skuldarinn dregur andann, en tæknilega gjaldþrota verða ansi margir, og að minnsta kosti öll þau 30 þúsund heimili sem eru með neikvæða eða mjög takmarkaða eiginfjárstöðu í dag.

Með þessari aðferð verður gjaldþrot allra þessara aðila í raun óumflýjanlegt, en væntanlega frestað fram til andláts! Það er þá kannski vonandi að útistandandi skuldir deyi með viðkomandi en flytjist ekki yfir á aðstandendur og afkomendur. Kostnaðinum við þær afskriftir hefur þá hins vegar líka verið velt yfir á framtíðarkynslóðir.

Margfeldisáhrifin eiga líka eftir að búa til lánasöfn í bankakerfinu sem verða óbærileg og óverjandi í efnahagsreikningi bankanna – hin nýju undirmálslán. LÍN-leiðin hjá LÍN gengur nefnilega upp af því að það er opinber sjóður, en mér sýndist Jón og Gauti horfa alveg framhjá þeirri staðreynd.

Þessi gagnrýni mín reyndar kristallar þann viðvarandi vanda sem við munum öll búa við vegna verðtryggingar og krónunnar. Árangur þessarar aðferðafræði, rétt eins og niðurfærsluleiðarinnar, verður skammgóður vermir ef Ísland kemst ekki von bráðar í betra skjól í gjaldmiðilsmálum.

En það er gott hjá Jóni og Gauta að koma með þessa tillögu. Hún á það skilið eins og niðurfærsluleiðin að fá sanngjarna en gagnrýna umræðu. Mér sýnist þó að hún sé frekar réttnefnd vandaveltu-leiðin en LÍN-leiðin.

Ég leyfi mér hins vegar að leggja til að á meðan stóru hugmyndirnar eru ræddar að þá verði að minnsta kosti farið í þá aðgerð að hjálpa heimlinum að einfalda skuldastöðu sína. Húsnæðislán heimilanna standi sér, en önnur lán sameinuð í eitt lán og í því lengt og teygt, jafnvel fryst, þannig að sú greiðslubyrði verði viðráðanleg. Til að greiða fyrir slíkum gjörningi verði stimpilgjaldið afnumið og lánastofnunum meinað að rukka lántökugjald. Það væri ágætis byrjun.